Μια ερευνητική ομάδα από το University of Utah Health φέρνει στο προσκήνιο μια ανακάλυψη που θα μπορούσε να αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι οξείες βλάβες στα νεφρά. Η νέα μελέτη δείχνει ότι συγκεκριμένα λιπίδια (ceramides) παίζουν πολύ πιο σημαντικό ρόλο απ’ ό,τι είχε θεωρηθεί μέχρι τώρα στην εκδήλωση οξείας νεφρικής βλάβης (AKI - Acute Kidney Injury). Με την κατάλληλη παρέμβαση στον τρόπο που ο οργανισμός τα μεταβολίζει, οι ερευνητές κατάφεραν να αποτρέψουν πλήρως την εμφάνιση νεφρικών βλαβών σε ποντίκια, ένα αποτέλεσμα που ανοίγει τον δρόμο για μελλοντικές θεραπείες και για τον άνθρωπο.
Το AKI αποτελεί μια σοβαρή και επικίνδυνη κατάσταση, η οποία μπορεί να προκληθεί από έντονο οργανικό στρες, όπως συμβαίνει στη σηψαιμία ή μετά από καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις. Πάνω από τους μισούς ασθενείς που νοσηλεύονται σε μονάδες εντατικής θεραπείας εμφανίζουν κάποια μορφή οξείας νεφρικής δυσλειτουργίας, ενώ μέχρι σήμερα δεν υπάρχει καμία εγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή που να μπορεί να τη σταματήσει ή να την αντιστρέψει.
Αναζητώντας έναν μηχανισμό που θα εξηγεί γιατί τα νεφρά καταρρέουν τόσο γρήγορα σε καταστάσεις AKI, η ομάδα του University of Utah Health στράφηκε στα ceramides, λιπαρά μόρια ήδη γνωστά για τον επιβαρυντικό τους ρόλο σε καρδιά και ήπαρ. Οι μετρήσεις τους αποκάλυψαν μια ξεκάθαρη εικόνα: τα επίπεδα των ceramides εκτινάσσονται τόσο στα ποντίκια όσο και σε δείγματα ανθρώπινων ούρων αμέσως μετά τη βλάβη, με τη συγκέντρωσή τους να αυξάνεται ανάλογα με τη σοβαρότητα της κατάστασης.
Σύμφωνα με τη Rebekah Nicholson, πρώτη συγγραφέα της μελέτης, τα δεδομένα υποδεικνύουν ότι τα ceramides θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε έναν νέο βιοδείκτη για την έγκαιρη διάγνωση AKI. Για ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε δύσκολες επεμβάσεις, όπως καρδιοχειρουργικές, όπου ο κίνδυνος AKI είναι αυξημένος, ένας τέτοιος δείκτης θα έδινε στους γιατρούς ένα κρίσιμο εργαλείο πρόβλεψης πριν ακόμη εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα.
Το πιο εντυπωσιακό κομμάτι της μελέτης, ωστόσο, δεν ήταν η διάγνωση αλλά η παρέμβαση. Τροποποιώντας γενετικά τον τρόπο με τον οποίο τα ποντίκια παράγουν ceramides, οι ερευνητές δημιούργησαν πειραματικά ζώα που πρακτικά δεν εμφάνιζαν AKI ακόμη και όταν εκτέθηκαν σε ακραίες συνθήκες καταπόνησης. Αυτά τα «super mice», όπως τα αποκαλεί χαρακτηριστικά η ομάδα, διατήρησαν ακέραιη τη νεφρική λειτουργία τους, ενώ στο μικροσκόπιο οι ιστοί τους παρέμεναν σχεδόν ανεπηρέαστοι.
Για να επιβεβαιώσουν ότι το αποτέλεσμα δεν οφείλεται αποκλειστικά στη γενετική τροποποίηση, οι επιστήμονες δοκίμασαν και ένα φάρμακο υπό ανάπτυξη από την Centaurus Therapeutics, εταιρεία που έχει συνιδρύσει ο Scott Summers, επικεφαλής της μελέτης. Το φάρμακο, που μειώνει τα επίπεδα ceramides μέσω εναλλακτικής μεταβολικής οδού, κατάφερε να προστατεύσει τα ποντίκια εξίσου αποτελεσματικά. Ζώα που υπό φυσιολογικές συνθήκες θα εμφάνιζαν έντονη νεφρική ανεπάρκεια, διατήρησαν φυσιολογική λειτουργία, παρέμειναν δραστήρια και είχαν νεφρά σχεδόν αλώβητα.
Το νήμα της ανακάλυψης οδηγεί στα μιτοχόνδρια, τα ενεργειακά κέντρα των κυττάρων. Η μελέτη δείχνει ότι τα ceramides καταστρέφουν τη δομή και λειτουργία των μιτοχονδρίων στα νεφρικά κύτταρα, επιταχύνοντας έτσι την κατάρρευση του οργάνου. Με τον περιορισμό των ceramides, είτε γενετικά είτε φαρμακευτικά, τα μιτοχόνδρια παραμένουν άθικτα και λειτουργικά, ακόμη και κάτω από πίεση.
Αν και τα αποτελέσματα φαίνονται πολλά υποσχόμενα, οι ίδιοι οι ερευνητές διατηρούν τις επιφυλάξεις τους. Το φάρμακο που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτη μοιάζει αλλά δεν είναι ίδιο με το σκεύασμα που ήδη δοκιμάζεται σε ανθρώπους. Ο Summers τονίζει ότι τα μοντέλα σε ποντίκια δεν προβλέπουν πάντα με ακρίβεια την αντίδραση του ανθρώπινου οργανισμού και ότι απαιτούνται περαιτέρω δοκιμές για να διασφαλιστεί η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα.
Παρόλα αυτά, οι προοπτικές είναι εντυπωσιακές. Αν τα αποτελέσματα μεταφραστούν επιτυχώς και σε ανθρώπους, η θεραπεία θα μπορούσε να χορηγείται προληπτικά σε ασθενείς που αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο AKI, όπως όσοι εισέρχονται στο χειρουργείο για επεμβάσεις καρδιάς – μια ομάδα στην οποία το ένα τέταρτο εμφανίζει το πρόβλημα. Επιπλέον, επειδή η δράση του φαρμάκου φαίνεται να σχετίζεται με τη διατήρηση της υγείας των μιτοχονδρίων, η προσέγγιση αυτή ίσως να βρει εφαρμογή και σε άλλες ασθένειες όπου παρατηρείται δυσλειτουργία τους, από καρδιακή ανεπάρκεια έως διαβήτη και λιπώδη νόσο του ήπατος.
Με τη μελέτη να δημοσιεύεται στο Cell Metabolism και να παρουσιάζει τόσο σαφή αποτελέσματα, οι επιστήμονες κάνουν λόγο για μια ανακάλυψη που μπορεί τελικά να μεταμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και αντιμετωπίζουμε μια από τις πιο επικίνδυνες οξείες παθήσεις των νεφρών. Οι πιθανές εφαρμογές, όπως τονίζει ο Summers, ίσως να φτάνουν πολύ πέρα από την ίδια τη νεφρική λειτουργία και αυτό κάνει το εύρημα ακόμη πιο σημαντικό για την ιατρική του μέλλοντος.
