Όλοι το έχουμε παρατηρήσει: κάποιον που περπατά με το βλέμμα στραμμένο προς το έδαφος, τα χέρια στις τσέπες, το βήμα αργό. Η πρώτη μας σκέψη είναι συνήθως πως είναι λυπημένος ή απορροφημένος στις σκέψεις του. Ωστόσο, η επιστήμη δείχνει πως αυτή η στάση δεν είναι απαραίτητα συνδεδεμένη με τη θλίψη και μπορεί να έχει πολύ πιο σύνθετες εξηγήσεις, που εκτείνονται από τη νευρολογία μέχρι την κοινωνική συμπεριφορά.
Ο τρόπος που στεκόμαστε, κινούμαστε ή κοιτάμε τους άλλους λειτουργεί σαν μια άτυπη «κάρτα παρουσίασης». Η γλώσσα του σώματος αποκαλύπτει πτυχές της προσωπικότητάς μας πριν καν μιλήσουμε. Σταυρωμένα χέρια σηματοδοτούν άμυνα ή επιφυλακτικότητα, ενώ ένα χαλαρό βλέμμα δείχνει άνεση και διαθεσιμότητα. Η κατεύθυνση του βλέμματος, ειδικότερα, θεωρείται ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς δείκτες διάθεσης.
Έτσι, το να περπατά κάποιος με τα μάτια χαμηλωμένα έχει συνδεθεί παραδοσιακά με συναισθήματα όπως η ανασφάλεια, η ντροπαλότητα ή η μελαγχολία. Πράγματι, η αποφυγή της βλεμματικής επαφής συχνά ερμηνεύεται ως απόσυρση ή ψυχική κόπωση, μια μικρή άμυνα απέναντι στον κόσμο.
Η ψυχολογία έχει καταγράψει επανειλημμένα αυτή τη συσχέτιση. Έρευνες στη μη λεκτική επικοινωνία έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που διατηρούν σκυμμένο βλέμμα και καμπουριαστή στάση συχνά βιώνουν έντονο άγχος, εσωτερική ένταση ή ανάγκη για προστασία. Ωστόσο, οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι αυτή η εξήγηση είναι υπερβολικά γενική.
Το κοινωνικό πλαίσιο και η κουλτούρα παίζουν καθοριστικό ρόλο. Στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, το να κοιτάς χαμηλά δεν είναι ένδειξη ανασφάλειας αλλά σεβασμού και ταπεινότητας. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να δηλώνει απλώς συγκέντρωση ή βαθιά σκέψη. Έτσι, η ίδια χειρονομία μπορεί να έχει διαφορετικό νόημα ανάλογα με το περιβάλλον, την προσωπικότητα και τη στιγμή.
Πέρα όμως από τη συμπεριφορά και την ψυχολογία, η νευρολογία προσφέρει μια πιο «πρακτική» εξήγηση. Έρευνες που έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικά όπως το Nature δείχνουν ότι το να κοιτάμε προς το έδαφος κατά τη διάρκεια του περπατήματος βοηθά τον εγκέφαλο να επεξεργάζεται καλύτερα τις πληροφορίες για το έδαφος και να διατηρεί την ισορροπία.
Σε πειράματα όπου οι ερευνητές κατέγραφαν τη δραστηριότητα του εγκεφάλου και τις κινήσεις του σώματος σε διαφορετικά περιβάλλοντα, διαπιστώθηκε ότι το χαμηλωμένο βλέμμα επιτρέπει στο σώμα να προσαρμόζει το βήμα του με μεγαλύτερη ακρίβεια. Ειδικά όταν το έδαφος είναι ανώμαλο ή γεμάτο εμπόδια, η συνεχής οπτική ανατροφοδότηση από το έδαφος μειώνει τον κίνδυνο πτώσης.
Άρα, αν κάποιος περπατά με το βλέμμα χαμηλά ενώ διασχίζει μια πλατεία με σπασμένες πλάκες ή ένα μονοπάτι στο πάρκο, το πιθανότερο είναι να ενεργοποιεί έναν μηχανισμό αυτοπροστασίας και όχι μια συναισθηματική άμυνα.
Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι η συνήθεια αυτή αυξάνει τη σταθερότητα όχι μόνο σε ανώμαλα εδάφη αλλά και όταν η γνωστική φόρτιση είναι υψηλή, δηλαδή όταν το μυαλό μας είναι απασχολημένο με κάτι άλλο. Έρευνα του 2021 κατέδειξε ότι οι ηλικιωμένοι ή οι άνθρωποι που περπατούν ενώ μιλούν, στέλνουν μήνυμα ή σκέφτονται έντονα, τείνουν να χαμηλώνουν το βλέμμα για να μειώσουν τα λάθη ισορροπίας.
Η στάση αυτή, επομένως, δεν είναι απαραίτητα σύμπτωμα συναισθηματικής δυσφορίας αλλά και μια απολύτως λογική, λειτουργική προσαρμογή του εγκεφάλου σε μια πιο απαιτητική συνθήκη.
Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι η στάση του σώματος δεν μπορεί να συνδέεται με την ψυχική υγεία. Οι ειδικοί διευκρινίζουν πως το βλέμμα προς το έδαφος, από μόνο του, δεν υποδηλώνει απαραίτητα κάποιο πρόβλημα. Όμως, αν συνδυάζεται με άλλα σημάδια όπως κοινωνική απόσυρση, έλλειψη ενδιαφέροντος, απάθεια ή έντονες μεταπτώσεις διάθεσης, τότε μπορεί να αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης εικόνας που σχετίζεται με κατάθλιψη ή άγχος.
Η εικόνα ενός ανθρώπου που περπατά κοιτάζοντας κάτω δεν πρέπει λοιπόν να μας οδηγεί αυτόματα σε συμπεράσματα. Κάποιες φορές, μπορεί να εκφράζει θλίψη ή ανασφάλεια, άλλες φορές, όμως, απλώς προσοχή, συγκέντρωση ή μια φυσική στρατηγική για καλύτερη ισορροπία.
