Μια από τις πιο ελκυστικές ιδέες της σύγχρονης βιολογίας είναι ότι η άσκηση λειτουργεί σαν ένα εσωτερικό reset που επαναφέρει ισορροπίες σε όργανα, ανοσοποιητικό και μεταβολισμό. Τώρα, μια διεθνής ερευνητική ομάδα από το Chinese Academy of Sciences και το Xuanwu Hospital Capital Medical University ισχυρίζεται ότι έχει χαρτογραφήσει με ακρίβεια τον μηχανισμό πίσω από αυτό το φαινόμενο και ότι ένα απλό μόριο, η βεταΐνη, μπορεί να μιμηθεί μεγάλο μέρος της αντιγηραντικής δράσης που συνδέουμε με τη συστηματική προπόνηση.
Η μελέτη, δημοσιευμένη στο Cell, προτείνει κάτι που ακούγεται σχεδόν προκλητικό: ότι τα νεφρά λειτουργούν σαν ένας «κρυφός ενορχηστρωτής» της βιολογικής απόκρισης στην άσκηση, απελευθερώνοντας αυξημένες ποσότητες βεταΐνης, η οποία με τη σειρά της μεταφέρει αναζωογονητικά σήματα σε όλο το σώμα. Και ακόμη πιο τολμηρό, ότι η εξωτερική χορήγηση βεταΐνης μπορεί να αναπαράγει σε μεγάλο βαθμό αυτά τα οφέλη, από καλύτερη γνωστική λειτουργία μέχρι μείωση φλεγμονής.
Για να απομονώσουν τα βαθύτερα μοριακά αποτυπώματα της άσκησης, οι ερευνητές παρακολούθησαν 13 υγιείς άνδρες για έξι χρόνια, εξετάζοντάς τους σε στιγμές απόλυτης ηρεμίας, μετά από μια απαιτητική διαδρομή 5 km, και έπειτα από έναν εντατικό κύκλο προπόνησης 25 ημερών. Χρησιμοποιώντας εργαλεία multiomics (ένα μείγμα ανάλυσης γονιδίων, πρωτεϊνών, μεταβολιτών και μικροβιώματος) προσπάθησαν να αποτυπώσουν το πώς «μετατοπίζεται» ο οργανισμός από το σοκ μιας στιγμιαίας καταπόνησης στη σταθεροποίηση που προσφέρει η συνεχής άσκηση.
Η εικόνα που προκύπτει είναι εντυπωσιακή. Η βραχυπρόθεσμη άσκηση φαίνεται να πυροδοτεί προσωρινή φλεγμονή και μεταβολικές αναταράξεις, ένα είδος εσωτερικού συναγερμού. Όμως, όταν η άσκηση γίνεται ρουτίνα, οι ίδιες αυτές διεργασίες καταλήγουν να επαναρυθμίζονται: το ανοσοποιητικό ενισχύεται, το οξειδωτικό στρες μειώνεται και οι ηλικιακές αλλοιώσεις στα Τ κύτταρα περιορίζονται. Η σταθεροποίηση αυτή συνοδεύεται από σημαντική άνοδο στα επίπεδα βεταΐνης που παράγουν τα νεφρά, μέσω αυξημένης δραστηριότητας του ενζύμου CHDH.
Οι επιστήμονες συνδέουν ευθέως τα ευρήματά τους με το γνωστό «παράδοξο της άσκησης»: το γεγονός ότι μια έντονη προπόνηση μπορεί στιγμιαία να καταπονεί τον οργανισμό, ενώ η συστηματική άσκηση οδηγεί τελικά σε καλύτερη υγεία. Σύμφωνα με τη μελέτη, η βεταΐνη είναι ο κρίκος που ενοποιεί αυτές τις δύο αντίθετες όψεις. Το μόριο αυτό φαίνεται να δρα σαν κεντρικός ρυθμιστής που αποκαθιστά την ισορροπία μετά το αρχικό στρες, ενισχύοντας μηχανισμούς ανανέωσης και καταστέλλοντας τη χρόνια φλεγμονή.
Και εδώ έρχεται η πιο ενδιαφέρουσα πτυχή της έρευνας: όταν οι επιστήμονες χορήγησαν βεταΐνη απευθείας, χωρίς να προηγηθεί άσκηση, παρατήρησαν πολλά από τα ίδια οφέλη που καταγράφονται με την προπόνηση. Σε πειραματικά μοντέλα, η βεταΐνη ενίσχυσε τον μεταβολισμό, βελτίωσε τη γνωστική επίδοση, μείωσε συμπεριφορές που σχετίζονται με κατάθλιψη σε ηλικιωμένα ζώα και περιόρισε τα επίπεδα συστηματικής φλεγμονής.
Ένα από τα πιο κρίσιμα σημεία της νέας εργασίας αφορά το πώς ακριβώς η βεταΐνη περιορίζει τη φλεγμονή που σχετίζεται με τη γήρανση. Το μόριο φαίνεται να δεσμεύει και να αναστέλλει το TBK1, μια κινάση που λειτουργεί σαν ανάφλεξη για φλεγμονώδεις διαδρομές που συνδέονται με τα μονοπάτια IRF3 και NF-κB. Με τη δραστηριότητα του TBK1 περιορισμένη, αυτά τα κυκλώματα ηρεμούν, μειώνοντας δραματικά τη σταδιακή, χαμηλού βαθμού φλεγμονή που επιταχύνει τον κυτταρικό εκφυλισμό.
Ο μηχανισμός αυτός συνδέει πειστικά το στιγμιαίο στρες της άσκησης μέσω IL-6 και κορτικοστερόνης με τη μακροπρόθεσμη αντιγηραντική σταθεροποίηση που ενεργοποιείται μέσω του άξονα νεφρού-βεταΐνη-TBK1. Η άσκηση, λοιπόν, δεν λειτουργεί μόνο επειδή «κουράζει» το σώμα, αλλά επειδή το εκπαιδεύει να ενεργοποιεί συστήματα αυτοεπιδιόρθωσης.
Η βεταΐνη είναι ήδη γνωστή ως μια σχετικά ασφαλής και καλά ανεκτή ουσία, που υπάρχει σε τροφές όπως τα παντζάρια και το σπανάκι, αλλά παράγεται και ενδογενώς. Το γεγονός ότι φαίνεται να μπορεί να μιμηθεί τόσο μεγάλο φάσμα ωφελειών της άσκησης ανοίγει την πόρτα για νέες προσεγγίσεις στη γηριατρική και στη θεραπευτική της φλεγμονής.
Οι ίδιοι οι ερευνητές σημειώνουν ότι δεν αντικαθίσταται η σωματική δραστηριότητα. Όμως, για ανθρώπους που δεν μπορούν να ακολουθήσουν συστηματική άσκηση λόγω ηλικίας, χρόνιων παθήσεων ή περιορισμένης κινητικότητας, η προοπτική ενός παρεμβατικού μορίου που μιμείται τις πιο προστατευτικές της ιδιότητες είναι αναμφίβολα δελεαστική.
