Μια νέα μελέτη αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος αντιδρά όταν βιώνει μια «στιγμή έμπνευσης» και γιατί τέτοιες στιγμές όχι μόνο προσφέρουν ικανοποίηση, αλλά και ενισχύουν σημαντικά τη μνήμη. Σύμφωνα με τους ερευνητές, οι λύσεις που προκύπτουν από αυτές τις ξαφνικές εμπνεύσεις αποτυπώνονται στον εγκέφαλο πολύ πιο έντονα από εκείνες που προκύπτουν μέσω λογικής σκέψης και σταδιακής επεξεργασίας.
Η μελέτη, με επικεφαλής τον καθηγητή ψυχολογίας και νευροεπιστήμης Roberto Cabeza του Πανεπιστημίου Duke, εξέτασε τη συμπεριφορά του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια επίλυσης οπτικών γρίφων. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να ολοκληρώσουν εικόνες τύπου «fill-in-the-blank», οι οποίες αποκάλυπταν ένα κρυφό αντικείμενο όταν λυνόταν το παζλ.
Παρά την παιγνιώδη μορφή τους, αυτοί οι γρίφοι κατάφεραν να προκαλέσουν πραγματικές στιγμές διορατικότητας, παρόμοιες με εκείνες που εμφανίζονται σε πολύ πιο σύνθετες καταστάσεις στη ζωή ή την εργασία.
Οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να αξιολογήσουν την εμπειρία τους μετά από κάθε λύση: Πόσο σίγουροι ήταν για τη σωστή απάντηση και αν η λύση τους ήρθε ξαφνικά ή μέσα από σταδιακή ανάλυση.
Το πιο εντυπωσιακό εύρημα ήταν ότι οι συμμετέχοντες που ανέφεραν ότι είχαν μια στιγμή έμπνευσης, θυμόντουσαν πολύ καλύτερα τη σωστή λύση πέντε ημέρες αργότερα, συγκριτικά με όσους έλυσαν τους γρίφους με μεθοδικό τρόπο. Μάλιστα, η επίδραση στη μνήμη ήταν τόσο ισχυρή, που σύμφωνα με τον Cabeza, μια τέτοια εμπειρία μπορεί να διπλασιάσει την πιθανότητα ανάκλησης της λύσης.
«Υπάρχουν λίγα φαινόμενα στη γνωστική ψυχολογία που επηρεάζουν τη μνήμη τόσο έντονα όσο μια ‘aha’ στιγμή», τόνισε χαρακτηριστικά ο ίδιος.
Χρησιμοποιώντας λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI), οι ερευνητές παρακολούθησαν τις αλλαγές στη ροή αίματος στον εγκέφαλο των συμμετεχόντων κατά την επίλυση των γρίφων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι στις στιγμές της διορατικότητας παρατηρήθηκε έντονη δραστηριότητα στον ιππόκαμπο, την περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη μάθηση και τη μνήμη.
Επιπλέον, σημαντικές αλλαγές καταγράφηκαν και στον κοιλιακό ινιο-κροταφικό φλοιό (ventral occipito-temporal cortex), υπεύθυνο για την αναγνώριση οπτικών προτύπων. Όσο πιο ισχυρή ήταν η εμπειρία του συμμετέχοντα, τόσο μεγαλύτερη ήταν και η νευρωνική δραστηριότητα σε αυτές τις περιοχές.
Όπως εξηγεί η πρώτη συγγραφέας της μελέτης, νευροεπιστήμονας Maxi Becker του Πανεπιστημίου Humboldt, «κατά τη διάρκεια αυτών των στιγμών, ο εγκέφαλος αναδιαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται την εικόνα». Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια επανεκκίνηση της γνωστικής προσέγγισης, όπου η νέα λύση οδηγεί σε διαφορετικό τρόπο «ανάγνωσης» των δεδομένων.
Οι στιγμές αυτές δεν περιορίζονται σε απομονωμένες περιοχές του εγκεφάλου. Σύμφωνα με τους ερευνητές, όσο πιο έντονη είναι μια έμπνευση, τόσο μεγαλύτερη είναι η συνδεσιμότητα μεταξύ διαφορετικών εγκεφαλικών περιοχών. Οι δομές του εγκεφάλου φαίνεται να «συνεργάζονται» πιο αποτελεσματικά, ανταλλάσσοντας πληροφορίες με μεγαλύτερη ταχύτητα και συνέργεια.
Ο Cabeza επισημαίνει ότι αυτό το είδος εγκεφαλικής ενεργοποίησης ίσως κρύβει το κλειδί για νέες μεθόδους διδασκαλίας που στοχεύουν στην ενίσχυση της μακροπρόθεσμης μνήμης και κατανόησης. Όπως υπογραμμίζεται και στη σχετική ανακοίνωση, «τα μαθησιακά περιβάλλοντα που ενθαρρύνουν την ενόραση θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη μακροπρόθεσμη απομνημόνευση και την εις βάθος κατανόηση των εννοιών».
Μέχρι στιγμής, η ομάδα κατάφερε να χαρτογραφήσει τη δραστηριότητα του εγκεφάλου πριν και μετά τη στιγμή της έμπνευσης. Το επόμενο βήμα είναι να κατανοήσουν τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια του «μεταβατικού» σταδίου, εκεί που ο εγκέφαλος κάνει το κλικ και η λύση προβάλλει ξαφνικά στο προσκήνιο.
Αν οι επιστήμονες καταφέρουν να χαρτογραφήσουν με ακρίβεια αυτή τη διαδικασία, τότε ίσως μπορέσουμε να σχεδιάσουμε καλύτερες διδακτικές στρατηγικές, ακόμα και ψηφιακά εργαλεία ή γνωστικά τεστ που θα ενισχύουν την ικανότητά μας να σκεφτόμαστε δημιουργικά και να θυμόμαστε πιο αποτελεσματικά.
[via]
