Το γονίδιο που «ρυθμίζει» τον χρόνιο πόνο: Μια νέα εποχή στην ανακούφιση των ασθενών

Ο χρόνιος πόνος αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της σύγχρονης ιατρικής. Υπολογίζεται ότι επηρεάζει περίπου έναν στους πέντε ανθρώπους παγκοσμίως, περιορίζοντας δραματικά την ποιότητα ζωής τους και δημιουργώντας μια τεράστια εξάρτηση από φάρμακα, ιδίως από οπιοειδή όπως η μορφίνη και η φαιντανύλη. Η κατάχρηση αυτών των ουσιών έχει οδηγήσει σε μια παγκόσμια κρίση εθισμού, ενώ οι υπάρχουσες θεραπείες συχνά δεν επαρκούν για να προσφέρουν ουσιαστική ανακούφιση. Τώρα, μια νέα ανακάλυψη ανοίγει τον δρόμο για μια πιθανή επανάσταση στη διαχείριση του πόνου.

Μια διεθνής ομάδα ερευνητών ανακοίνωσε, μέσα από δημοσίευση στο περιοδικό Nature, τον εντοπισμό ενός γονιδίου με το όνομα SLC45A4, το οποίο φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο στην αίσθηση του χρόνιου πόνου. Σε αντίθεση με άλλους γενετικούς παράγοντες, αυτό το γονίδιο δίνει εντολή για την παραγωγή μιας πρωτεΐνης που λειτουργεί σαν «φύλακας» στη μεμβράνη των αισθητηριακών νευρώνων, ρυθμίζοντας τη διέλευση μικρών μορίων που ονομάζονται πολυαμίνες. Η δράση του είναι στοχευμένη: επηρεάζει τον χρόνιο πόνο χωρίς να αλλοιώνει άλλες βασικές αισθήσεις, όπως η αφή.

Η ανακάλυψη αυτή δεν προέκυψε εύκολα. Οι επιστήμονες χρειάστηκε να αναλύσουν τον γενετικό χάρτη και τις αναφορές πόνου περισσότερων από 132.000 ατόμων από τη βάση δεδομένων UK Biobank. Μέσα από μια εκτενή μελέτη συσχέτισης γονιδιώματος (GWAS), εντόπισαν παραλλαγές του SLC45A4 που συνδέονται στενά με την ένταση του χρόνιου πόνου. Για να επιβεβαιώσουν το εύρημά τους, προχώρησαν σε αντίστοιχες αναλύσεις σε δύο ακόμη τεράστιες βάσεις δεδομένων: το Million Veteran Program στις ΗΠΑ και το FinnGen στη Φινλανδία. Και στις δύο περιπτώσεις, τα αποτελέσματα ήταν συνεπή, ενισχύοντας την αξιοπιστία της ανακάλυψης.

Η λειτουργία της συγκεκριμένης πρωτεΐνης ήταν μέχρι σήμερα άγνωστη. Με τη χρήση προηγμένων τεχνικών, όπως η ηλεκτρονική κρυομικροσκοπία, οι ερευνητές μπόρεσαν να δημιουργήσουν έναν τρισδιάστατο χάρτη σε ατομικό επίπεδο, αποκαλύπτοντας τον τρόπο με τον οποίο η πρωτεΐνη «αναγνωρίζει» τις πολυαμίνες και πώς διαθέτει έναν μηχανισμό αυτορρύθμισης. Αυτό το εύρημα εξηγεί έναν βιολογικό γρίφο δεκαετιών: γιατί τα επίπεδα των πολυαμινών αυξάνονται σε καταστάσεις πόνου και με ποιον ακριβώς τρόπο επηρεάζουν την αίσθηση που καταγράφουν οι νευρώνες.

Το πιο εντυπωσιακό κομμάτι της έρευνας ήρθε μέσα από τα πειράματα σε ζώα. Οι επιστήμονες δημιούργησαν γενετικά τροποποιημένα ποντίκια που δεν διέθεταν το SLC45A4. Στην καθημερινή τους συμπεριφορά ήταν απολύτως φυσιολογικά, αλλά όταν υποβλήθηκαν σε τεστ πόνου, η αντίδρασή τους ήταν αποκαλυπτική. Αν και ανταποκρίνονταν κανονικά σε οξείες ενοχλήσεις, όπως ένα τσίμπημα ή η επαφή με θερμή επιφάνεια, έδειχναν σαφώς μεγαλύτερη αντοχή σε παρατεταμένα ερεθίσματα, δηλαδή σε μορφές πόνου που μιμούνται τον χρόνιο. Αυτό το στοιχείο αποδεικνύει ότι το γονίδιο δεν «απενεργοποιεί» γενικά την αίσθηση του πόνου, αλλά δρα εκλεκτικά στον χρόνιο χαρακτήρα του.

Η διαφοροποίηση αυτή είναι εξαιρετικά κρίσιμη. Ο οξύς πόνος αποτελεί έναν απαραίτητο συναγερμό του σώματος που μας προειδοποιεί για άμεσους κινδύνους, όπως μια φλεγμονή ή έναν τραυματισμό. Αντίθετα, ο χρόνιος πόνος δεν έχει προστατευτικό ρόλο, αλλά γίνεται ένα βάρος που καταστρέφει την καθημερινότητα του ασθενούς. Η στοχευμένη παρέμβαση στο SLC45A4 υπόσχεται μια θεραπεία που θα μειώνει τον χρόνιο πόνο χωρίς να αφαιρεί την πολύτιμη «ασπίδα» του οξέος πόνου.

Η ανακάλυψη ανοίγει τον δρόμο για μια νέα κατηγορία αναλγητικών. Μέχρι σήμερα, τα περισσότερα φάρμακα δρουν σε υποδοχείς ή μπλοκάρουν ένζυμα, όπως συμβαίνει με την ιβουπροφαίνη που στοχεύει τη δράση του COX-2. Τα φάρμακα που θα προκύψουν από την έρευνα του SLC45A4 θα αποτελέσουν μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση, με πιθανότητα λιγότερων παρενεργειών και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στους χρόνιους ασθενείς.

Το εύρημα αυτό είναι ένα πραγματικό βήμα ελπίδας για εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο που ζουν παγιδευμένοι στον φαύλο κύκλο του χρόνιου πόνου και της φαρμακευτικής εξάρτησης. Ειδικά σε μια εποχή που η κρίση των οπιοειδών έχει λάβει δραματικές διαστάσεις, η ανακάλυψη μιας εναλλακτικής θεραπευτικής οδού μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια.

[via]