Ενώ ο κόσμος συζητά για τις γεωπολιτικές ισορροπίες, στα βόρεια σύνορα της Κίνας εξελίσσεται μια τεράστια, σιωπηλή μάχη ενάντια σε έναν αδυσώπητο εχθρό: την έρημο. Το Three-North Shelterbelt Program, γνωστότερο στη Δύση ως το «Πράσινο Σινικό Τείχος» (Great Green Wall), αποτελεί ίσως το πιο φιλόδοξο εγχείρημα οικολογικής μηχανικής στην ανθρώπινη ιστορία. Στόχος του δεν είναι να κρατήσει μακριά εισβολείς, αλλά να αναχαιτίσει την επέλαση της ερήμου Γκόμπι και της Τακλαμακάν, που απειλούν να καταπιούν γόνιμες εκτάσεις και να πνίξουν το Πεκίνο στη σκόνη.
Το project, που ξεκίνησε το 1978 και αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2050, δεν είναι απλώς μια δενδροφύτευση. Είναι μια τιτάνια προσπάθεια αναδιαμόρφωσης του τοπίου σε μια έκταση που αγγίζει τα 4.500 χιλιόμετρα. Ωστόσο, πίσω από τους εντυπωσιακούς αριθμούς και τα προπαγανδιστικά φυλλάδια, κρύβεται μια σύνθετη πραγματικότητα γεμάτη οικολογικά στοιχήματα, επιστημονικά λάθη και αναγκαίες διορθώσεις πορείας.
Η γεωγραφία της κρίσης
Για να κατανοήσει κανείς την αναγκαιότητα αυτού του έργου, πρέπει να κοιτάξει τον χάρτη. Η Κίνα χάνει ετησίως τεράστιες εκτάσεις γης λόγω της ερημοποίησης. Οι αμμοθύελλες που ξεκινούν από τον βορρά δεν περιορίζονται στην ενδοχώρα, αλλά ταξιδεύουν μέχρι την πρωτεύουσα, δημιουργώντας συχνά μια αποπνικτική ατμόσφαιρα.
Το σχέδιο της κινεζικής κυβέρνησης ήταν απλό στη σύλληψη, αλλά δαιδαλώδες στην εκτέλεση: η δημιουργία μιας τεχνητής δασικής ζώνης κατά μήκος των βόρειων συνόρων, η οποία θα λειτουργούσε ως ανεμοφράκτης. Οι ρίζες των δέντρων θα συγκρατούσαν το έδαφος, ενώ τα φυλλώματα θα μείωναν την ταχύτητα του ανέμου, εμποδίζοντας τη μεταφορά της άμμου.
Μέχρι σήμερα, τα επίσημα στοιχεία μιλούν για κάλυψη δασικών εκτάσεων που έχει αυξηθεί σημαντικά στις περιοχές-στόχους. Δισεκατομμύρια δέντρα έχουν φυτευτεί, είτε μέσω μαζικών κινητοποιήσεων πολιτών και στρατιωτών, είτε μέσω αεροπορικών ρίψεων σπόρων.
Το τίμημα της μονοκαλλιέργειας
Ωστόσο, η φύση σπάνια υπακούει σε γραμμικούς σχεδιασμούς. Στα πρώτα χρόνια του προγράμματος, η έμφαση δόθηκε στην ταχύτητα και την ποσότητα. Φυτεύτηκαν τεράστιες εκτάσεις με ταχέως αναπτυσσόμενα είδη, όπως λεύκες και πεύκα. Αυτό που δημιούργησε η Κίνα δεν ήταν ένα δάσος με την οικολογική έννοια, αλλά μια τεράστια μονοκαλλιέργεια.
Οι επιστήμονες και οι περιβαλλοντολόγοι γρήγορα εντόπισαν το πρόβλημα. Τα δάση μονοκαλλιέργειας είναι εξαιρετικά ευάλωτα σε ασθένειες και παράσιτα. Ένα σκαθάρι ή ένας μύκητας αρκεί για να αποδεκατίσει εκατομμύρια δέντρα που μοιράζονται το ίδιο DNA, μετατρέποντας το πράσινο τείχος σε νεκροταφείο κορμών.
Επιπλέον, προέκυψε ένα σοβαρό υδρολογικό παράδοξο. Η φύτευση δέντρων σε άνυδρες και ημίξηρες περιοχές, όπου φυσιολογικά θα ευδοκιμούσαν μόνο θάμνοι ή χόρτα, αποδείχθηκε δίκοπο μαχαίρι. Τα δέντρα αυτά, στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν, αντλούν τεράστιες ποσότητες υπόγειων υδάτων. Το αποτέλεσμα; Σε ορισμένες περιπτώσεις, η στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα έπεσε δραματικά, ξηραίνοντας το έδαφος περισσότερο και σκοτώνοντας την υπάρχουσα, γηγενή βλάστηση. Αντί να σταματήσουν την έρημο, σε κάποιες περιοχές επιτάχυναν την οικολογική υποβάθμιση.
Η στροφή στη φυσική αποκατάσταση
Αναγνωρίζοντας τα λάθη του παρελθόντος, η στρατηγική του Πεκίνου έχει αρχίσει να αλλάζει. Η σύγχρονη προσέγγιση είναι λιγότερο «βιομηχανική» και περισσότερο επιστημονική. Πλέον, δεν μετράει μόνο ο αριθμός των δέντρων, αλλά η βιωσιμότητα του οικοσυστήματος.
Η έμφαση μετατοπίζεται από τα μεγάλα δέντρα στους θάμνους και τα ανθεκτικά χόρτα, τα οποία είναι ενδημικά της περιοχής και απαιτούν ελάχιστο νερό. Αυτά τα φυτά μπορεί να μην είναι τόσο εντυπωσιακά στις φωτογραφίες όσο μια συστοιχία ψηλών λευκών, αλλά είναι πολύ πιο αποτελεσματικά στη συγκράτηση της άμμου χωρίς να εξαντλούν τους υδάτινους πόρους.
Παράλληλα, έχουν θεσπιστεί αυστηρότεροι νόμοι για τη βοσκή, επιτρέποντας σε εκτάσεις γης να ανακάμψουν φυσικά, μια μέθοδος που συχνά αποδεικνύεται πιο αποτελεσματική από την τεχνητή φύτευση.
Παγκόσμιο πρότυπο ή οικολογικό πείραμα;
Το «Πράσινο Σινικό Τείχος» λειτουργεί σήμερα ως ένα ζωντανό εργαστήριο για τον υπόλοιπο πλανήτη. Καθώς η κλιματική αλλαγή επιτείνει την ξηρασία σε περιοχές όπως το Σαχέλ στην Αφρική (όπου τρέχει το αντίστοιχο αφρικανικό Great Green Wall), τα μαθήματα από την Κίνα είναι πολύτιμα.
Το κυριότερο δίδαγμα είναι πως η μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής και της ερημοποίησης δεν κερδίζεται μόνο με την ποσότητα, αλλά με την προσαρμοστικότητα. Η Κίνα απέδειξε ότι η ανθρώπινη παρέμβαση μπορεί να μεταμορφώσει τοπία σε κλίμακα που προκαλεί δέος. Τα δορυφορικά δεδομένα της NASA επιβεβαιώνουν ότι η Κίνα και η Ινδία ηγούνται του παγκόσμιου «πρασινίσματος» τα τελευταία 20 χρόνια.
Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει: θα αντέξει αυτό το τεχνητό δάσος στον χρόνο; Το 2050, όταν το έργο ολοκληρωθεί θεωρητικά, η επιτυχία του δεν θα κριθεί από τον αριθμό των δέντρων που φυτεύτηκαν, αλλά από το πόσα επέζησαν και κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα αυτόνομο, λειτουργικό οικοσύστημα.
