Μπορεί ένα φυτό γνωστό εδώ και χιλιάδες χρόνια για τη χρήση του στην τέχνη και την ομορφιά να αποτελέσει τη βάση για μια ιατρική επανάσταση; Σύμφωνα με νέα έρευνα από την Osaka Metropolitan University στην Ιαπωνία, η απάντηση ίσως είναι «ναι». Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι η δραστική ουσία της χένας, γνωστή ως lawsone, όχι μόνο επιβραδύνει αλλά και αναστρέφει τη δημιουργία ουλών στο ήπαρ — ένα κρίσιμο βήμα προς τη θεραπεία της ηπατικής ίνωσης.
Η χένα (Lawsonia inermis) είναι περισσότερο γνωστή ως φυσική βαφή που χρησιμοποιείται για τον χρωματισμό των μαλλιών ή για τα περίτεχνα προσωρινά τατουάζ σε πολιτισμούς από τη Μέση Ανατολή μέχρι την Ινδία. Όμως, η ίδια ουσία που χαρίζει το χαρακτηριστικό κόκκινο-πορτοκαλί χρώμα της, φαίνεται να έχει και ισχυρές βιολογικές ιδιότητες.
Η έρευνα επικεντρώθηκε στην ηπατική ίνωση, μια διαδικασία όπου το ήπαρ δημιουργεί ουλώδη ιστό ως απάντηση σε χρόνιους τραυματισμούς, από το αλκοόλ, ιούς ή τοξίνες. Αυτή η υπερβολική παραγωγή κολλαγόνου σταδιακά καταστρέφει τη φυσιολογική δομή του οργάνου και μπορεί να οδηγήσει σε κίρρωση ή ακόμη και σε ηπατική ανεπάρκεια. Οι κύριοι υπεύθυνοι είναι τα λεγόμενα ηπατικά αστροκύτταρα (HSCs), τα οποία ενεργοποιούνται υπό πίεση ή φλεγμονή και αρχίζουν να παράγουν τεράστιες ποσότητες κολλαγόνου τύπου Ι.
Παρά τις δεκαετίες έρευνας, δεν υπάρχει σήμερα φάρμακο που να μπορεί να σταματήσει ή να αντιστρέψει αποτελεσματικά αυτή τη διαδικασία. Και εκεί ακριβώς έρχεται η χένα.
Οι ερευνητές από την Osaka ξεκίνησαν εξετάζοντας 1.880 χημικές ενώσεις σε εργαστηριακά καλλιεργημένα ανθρώπινα κύτταρα HSC, αναζητώντας όποιες μείωναν τη δραστηριότητα του γονιδίου COL1A2, υπεύθυνου για την παραγωγή κολλαγόνου. Αρχικά εντόπισαν την ουσία λαπαχόλη ως ενδιαφέρουσα, αλλά τελικά η lawsone ξεχώρισε ως η πιο αποτελεσματική και ταυτόχρονα η λιγότερο τοξική.
Πρόκειται για τη φυσική χρωστική που υπάρχει στα φύλλα της χένας και δίνει σε κάθε παραδοσιακή βαφή το χαρακτηριστικό της χρώμα. Από εκεί και πέρα, οι επιστήμονες προχώρησαν σε δοκιμές σε κύτταρα ανθρώπων και ποντικών, καθώς και σε ινοβλαστικά κύτταρα, τα οποία επίσης παράγουν ίνες κολλαγόνου.
Στα πειράματα, η lawsone μείωσε σημαντικά τα επίπεδα της πρωτεΐνης ⍺SMA (δείκτη ενεργοποίησης των HSC) και ταυτόχρονα αύξησε τα επίπεδα της CYGB, μιας προστατευτικής πρωτεΐνης που αποτρέπει το οξειδωτικό στρες. Μείωσε επίσης δύο ακόμη πρωτεΐνες, HSP47 και TIMP1, που ευνοούν τη δημιουργία ουλών.
Ακόμη πιο εντυπωσιακό ήταν ότι η δράση της παρέμενε ισχυρή ακόμη και όταν τα κύτταρα διεγείρονταν με TGFβ, ένα μόριο που προκαλεί ίνωση. Αυτό δείχνει πως η lawsone δρα απευθείας στα μονοπάτια που ενεργοποιούν τη δημιουργία ουλώδους ιστού.
Οι ερευνητές παρατήρησαν επίσης ότι η ουσία επιδρά στον μηχανισμό της YAP, μιας πρωτεΐνης-κλειδί που ενεργοποιεί τα κύτταρα όταν ξεκινά η ίνωση. Η lawsone μείωσε τα επίπεδα της πρωτεΐνης YAP χωρίς να αλλάξει τη γονιδιακή της έκφραση, πράγμα που σημαίνει πως την οδηγεί σε αποδόμηση. Όταν οι επιστήμονες αύξησαν τεχνητά το YAP στα κύτταρα, τα σημάδια ίνωσης επανεμφανίστηκαν, αλλά η lawsone κατάφερε να τα αναστρέψει.
Σε πειράματα με ποντίκια που είχαν υποστεί τεχνητά προκληθείσα ηπατική ίνωση, η lawsone απέδωσε εξίσου εντυπωσιακά αποτελέσματα. Τα ζώα παρουσίασαν λιγότερη συσσώρευση κολλαγόνου, χαμηλότερα επίπεδα ηπατικών ενζύμων (όπως ALT) και πιο «υγιή» εικόνα ιστού στο μικροσκόπιο. Τα ευρήματα επιβεβαίωσαν ότι η lawsone πράγματι περιορίζει τη φλεγμονή και τις ουλές, λειτουργώντας ως ένα ισχυρό αντιϊνωτικό μόριο.
Ωστόσο, οι ερευνητές ήταν προσεκτικοί στις δηλώσεις τους. Όπως τόνισε ο επικεφαλής της μελέτης, καθηγητής Tsutomu Matsubara, παραμένουν αρκετά αναπάντητα ερωτήματα — όπως το ακριβές βιοχημικό μονοπάτι που οδηγεί στη μείωση του YAP ή το πώς μπορεί να διοχετευτεί η lawsone απευθείας στα HSC κύτταρα χωρίς να επηρεάσει τον υπόλοιπο οργανισμό.
«Αναπτύσσουμε ήδη ένα σύστημα στοχευμένης μεταφοράς φαρμάκων που θα μπορεί να μεταφέρει τη δραστική ουσία αποκλειστικά στα ενεργοποιημένα HSCs», ανέφερε ο Matsubara. «Αν καταφέρουμε να ελέγξουμε τη δράση αυτών των κυττάρων, θα μπορούσαμε να περιορίσουμε ή ακόμη και να αναστρέψουμε την ίνωση.»
Η ανακάλυψη αυτή, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Biomedicine & Pharmacotherapy, ανοίγει έναν νέο δρόμο για την αντιμετώπιση των χρόνιων ηπατικών παθήσεων. Αν και βρισκόμαστε ακόμη στα πρώτα στάδια, η lawsone προσφέρει μια σπάνια ελπίδα σε έναν τομέα όπου οι θεραπευτικές επιλογές είναι περιορισμένες.
[source]
