IAEA: Επιβεβαιώθηκε ο μυστικός πυρηνικός αντιδραστήρας της Συρίας μετά από 18 χρόνια

Τον Σεπτέμβριο του 2007, ισραηλινά μαχητικά βομβάρδισαν μια εγκατάσταση στην έρημο της Συρίας, στην περιοχή Deir Ezzor. Το Τελ Αβίβ δήλωσε τότε ότι στόχος ήταν ένας μυστικός πυρηνικός αντιδραστήρας που κατασκευαζόταν με τη βοήθεια της Βόρειας Κορέας. Η Δαμασκός, αντίθετα, υποστήριξε ότι επρόκειτο απλώς για στρατιωτική βάση. Έκτοτε, οι δύο εκδοχές συνυπήρχαν σε ένα τοπίο γεμάτο υποψίες, διαψεύσεις και σιωπή.

Δεκαοκτώ χρόνια μετά, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας (IAEA) φέρνει στο φως στοιχεία που γέρνουν την πλάστιγγα: στο σημείο εντοπίστηκαν σωματίδια επεξεργασμένου ουρανίου. Σύμφωνα με απόρρητη έκθεση που επικαλείται το APNews, οι επιθεωρητές βρήκαν «σημαντική ποσότητα φυσικών σωματιδίων ουρανίου» σε έναν από τους τρεις χώρους που εξετάστηκαν τα τελευταία δύο χρόνια.

Δεν πρόκειται για εμπλουτισμένο ουράνιο, αλλά για υλικό ανθρωπογενούς προέλευσης, δηλαδή έχει περάσει από χημική κατεργασία. Όπως αναφέρεται στο έγγραφο, η ανάλυση δείχνει ότι το ουράνιο παρήχθη ύστερα από χημική επεξεργασία. Κάποια σωματίδια αντιστοιχούν στο στάδιο μετατροπής μεταλλεύματος σε οξείδιο του ουρανίου, μια συνήθη διαδικασία στην παραγωγή καυσίμου για αντιδραστήρες.

Η υπόθεση του «αντιδραστήρα-φαντάσματος» ξεκινά επισήμως το 2011, όταν ο IAEA εκτίμησε ότι το κτήριο που καταστράφηκε από την ισραηλινή επίθεση «πιθανότατα ήταν πυρηνικός αντιδραστήρας που έπρεπε να έχει δηλωθεί» από τη Συρία. Κατά το APNews, οι εγκαταστάσεις φαίνεται πως χτίστηκαν με τη συνδρομή μηχανικών από τη Βόρεια Κορέα, γεγονός που εξηγεί την επιμονή του καθεστώτος Bashar al-Assad στη μυστικότητα.

Ο σημερινός επικεφαλής της IAEA, Rafael Grossi, παραδέχθηκε ότι κάποιες δραστηριότητες της Συρίας «ήταν πιθανώς συνδεδεμένες με πυρηνικά όπλα». Ωστόσο, η Δαμασκός το αρνήθηκε κατηγορηματικά. Μετά τον βομβαρδισμό, το έδαφος στο Deir Ezzor ισοπεδώθηκε, ενώ το καθεστώς Assad αρνήθηκε να απαντήσει πλήρως στις ερωτήσεις του διεθνούς οργανισμού.

Η καμπή ήρθε με την πτώση του Assad πέρυσι, μετά από σχεδόν τρεις δεκαετίες εμφυλίου. Η νέα μεταβατική κυβέρνηση υπό τον Ahmed al Sharaa επέλεξε να συνεργαστεί με τον ΟΗΕ και την IAEA. Όπως αποκάλυψε το Reuters, τον Ιούνιο οι νέες αρχές επέτρεψαν για δεύτερη φορά τη λήψη περιβαλλοντικών δειγμάτων, μια κίνηση που έδωσε νέα ώθηση στις έρευνες.

Μετά την αποχώρηση του Assad, η έρευνα είχε ουσιαστικά παγώσει. «Αξιολογούμε ακόμη τα ευρήματα και έχουμε ένα μεγάλο ερωτηματικό, γιατί δεν υπήρχε συνομιλητής», παραδέχθηκε ο Grossi τον Δεκέμβριο του 2024, σύμφωνα με την Independent. Με την αποκατάσταση της επικοινωνίας φέτος, ο οργανισμός εμφανίζεται αισιόδοξος: «Μόλις ολοκληρωθεί η αξιολόγηση, θα είναι δυνατό να κλείσει οριστικά ο φάκελος των παλαιών πυρηνικών δραστηριοτήτων της Συρίας».

Η υπόθεση της Συρίας εντάσσεται σε μια ευρύτερη εικόνα: η Μέση Ανατολή είναι μια περιοχή σημαδεμένη από τον φόβο της πυρηνικής διάδοσης. Το Ισραήλ έχει στο παρελθόν βομβαρδίσει εγκαταστάσεις στο Ιράκ, στο Ιράν και στη Συρία, με το επιχείρημα ότι εμπόδιζε τους αντιπάλους του να αποκτήσουν ατομικά όπλα. Ο ίδιος ο Grossi έχει προειδοποιήσει ότι το κενό εξουσίας στη Συρία αυξάνει τον κίνδυνο λεηλασίας πυρηνικών υλικών από ερευνητικά κέντρα.

Παράδοξο είναι ότι η νέα ηγεσία της χώρας φαίνεται να ενδιαφέρεται για ένα ειρηνικό πυρηνικό πρόγραμμα. Όπως μετέδωσε το Al Jazeera, ο μεταβατικός πρόεδρος Sharaa συζήτησε με τον IAEA τη δυνατότητα ανάπτυξης μικρών αρθρωτών αντιδραστήρων για παραγωγή ενέργειας, ενώ ζήτησε βοήθεια για την ανασυγκρότηση της πυρηνικής ιατρικής υποδομής που καταστράφηκε από τον πόλεμο. Ο IAEA έχει δηλώσει πρόθυμη να στηρίξει αυτές τις πρωτοβουλίες, αλλά μόνο μέσα σε ένα απολύτως διαφανές πλαίσιο εγγυήσεων.

Έτσι, η ιστορία του αντιδραστήρα της Deir Ezzor φαίνεται να φτάνει στο τελευταίο της κεφάλαιο. Αυτό που ξεκίνησε ως μια αμφιλεγόμενη αεροπορική επιχείρηση και συνεχίστηκε με χρόνια σιωπής και αλληλοκατηγοριών, επιβεβαιώνεται σήμερα από επιστημονικά δεδομένα. Ο IAEA εκτιμά ότι τα νέα δείγματα θα επιτρέψουν να κλείσει επίσημα ο φάκελος, ωστόσο τα ερωτήματα παραμένουν: Πόσο προχώρησε τελικά το μυστικό πυρηνικό πρόγραμμα της Συρίας; Ποιοι εξωτερικοί παράγοντες το τροφοδότησαν; Και θα μπορέσει μια χώρα κατεστραμμένη από τον πόλεμο να επαναπροσδιορίσει τη σχέση της με την πυρηνική ενέργεια για καθαρά ειρηνικούς σκοπούς;

[via]