Η παχυσαρκία έχει εξελιχθεί σε μια από τις μεγαλύτερες υγειονομικές προκλήσεις της εποχής μας, με τον αριθμό των ατόμων που επηρεάζονται να έχει υπερδιπλασιαστεί τις τελευταίες τρεις δεκαετίες και να ξεπερνά πλέον το ένα δισεκατομμύριο παγκοσμίως. Η πάθηση αυτή δεν περιορίζεται μόνο στην αύξηση του σωματικού βάρους, αλλά συνδέεται στενά με σοβαρά μεταβολικά νοσήματα, όπως ο διαβήτης τύπου 2, οι καρδιαγγειακές παθήσεις, η χρόνια νεφρική νόσος και ορισμένες μορφές καρκίνου.
Παρά τις διάφορες θεραπευτικές προσεγγίσεις —από αλλαγές στον τρόπο ζωής και βαριατρικές επεμβάσεις έως φαρμακευτικές αγωγές όπως τα GLP-1 φάρμακα (Ozempic, Wegovy)— πολλές φορές οι ασθενείς δυσκολεύονται να έχουν πρόσβαση σε αυτές, να τις ολοκληρώσουν ή να διατηρήσουν τα αποτελέσματα.
Στο Salk Institute, οι επιστήμονες διερευνούν μια καινούρια, λιγότερο εξερευνημένη κατηγορία μορίων: τις μικροπρωτεΐνες. Αυτές βρίσκονται διάσπαρτες στο σώμα και παίζουν σημαντικό ρόλο τόσο στη φυσιολογική λειτουργία όσο και στην εμφάνιση ασθενειών. Σε πρόσφατη μελέτη, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν την τεχνολογία CRISPR για να αναλύσουν χιλιάδες γονίδια λιποκυττάρων και να εντοπίσουν δεκάδες πιθανά γονίδια που κωδικοποιούν μικροπρωτεΐνες, ικανές να επηρεάσουν είτε τον πολλαπλασιασμό των λιποκυττάρων είτε την αποθήκευση λιπιδίων.
Ανάμεσα σε αυτές, μία μικροπρωτεΐνη επιβεβαιώθηκε: η Adipocyte-smORF-1183, που φαίνεται να ρυθμίζει τον σχηματισμό λιπιδικών σταγονιδίων στα λιποκύτταρα. Η ανακάλυψη αυτή, που δημοσιεύθηκε στο Proceedings of the National Academy of Sciences στις 7 Αυγούστου 2025, ανοίγει τον δρόμο για νέες στοχευμένες θεραπείες κατά της παχυσαρκίας και των μεταβολικών διαταραχών.
Η αναζήτηση θεραπευτικών στόχων για την παχυσαρκία δεν είναι καινούρια. Ο καθηγητής Ronald Evans από το Salk Institute έχει αφιερώσει δεκαετίες μελετώντας το PPAR gamma, έναν κρίσιμο ρυθμιστή της ανάπτυξης των λιποκυττάρων. Αν και αναπτύχθηκαν φάρμακα για να το στοχεύσουν, οι παρενέργειες —όπως αύξηση βάρους και απώλεια οστικής μάζας— περιόρισαν τη χρήση τους.
Η έλευση των GLP-1 φαρμάκων, που είναι πεπτίδια μικρού μεγέθους και συγγενεύουν με τις μικροπρωτεΐνες, έδωσε νέα ελπίδα. Ωστόσο, και αυτά συνοδεύονται από μειονεκτήματα, όπως απώλεια μυϊκής μάζας και ναυτία. Η επιτυχία τους, πάντως, έδειξε ότι τα μικρά μόρια μπορούν να έχουν ισχυρή θεραπευτική δράση.
Για πολλά χρόνια, μεγάλα τμήματα του γονιδιώματος θεωρούνταν «άχρηστο» DNA. Πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις όμως επιτρέπουν στους επιστήμονες να εξερευνήσουν αυτές τις περιοχές και να ανακαλύψουν κρυμμένες μικροπρωτεΐνες, αυξάνοντας τις γνωστές βιβλιοθήκες πρωτεϊνών κατά 10–30%.
Η ομάδα του Alan Saghatelian στο Salk Institute αξιοποιεί την CRISPR για να «σαρώσει» αυτά τα σκοτεινά τμήματα του γονιδιώματος. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούν να εντοπιστούν χιλιάδες πιθανοί υποψήφιοι μικροπρωτεΐνες που εμπλέκονται στην αποθήκευση λιπιδίων και τη βιολογία των λιποκυττάρων, επιταχύνοντας την αναζήτηση του επόμενου μεγάλου θεραπευτικού στόχου.
Η μέθοδος βασίζεται στην αφαίρεση συγκεκριμένων γονιδίων από τα κύτταρα και στην παρατήρηση του πώς αυτά αντιδρούν. Αν ένα κύτταρο δεν μπορεί να επιβιώσει ή αλλάζει δραστικά συμπεριφορά χωρίς το συγκεκριμένο γονίδιο, αυτό αποτελεί ένδειξη ότι το γονίδιο είναι κρίσιμο. Στην προκειμένη περίπτωση, η έρευνα επικεντρώθηκε σε γονίδια που πιθανόν κωδικοποιούν μικροπρωτεΐνες σχετικές με τη διαφοροποίηση και τον πολλαπλασιασμό των λιποκυττάρων.
Σε προηγούμενη μελέτη, η ομάδα είχε εντοπίσει χιλιάδες υποψήφιες μικροπρωτεΐνες από λιπώδεις ιστούς ποντικών. Η νέα έρευνα επεκτείνει αυτό το αρχείο, χρησιμοποιώντας μοντέλο προ-λιποκυττάρων για να μελετήσει τη διαδικασία μετατροπής τους σε ώριμα λιποκύτταρα. Μέσα από το CRISPR screening, εντοπίστηκαν 38 πιθανοί στόχοι που σχετίζονται με τον σχηματισμό λιπιδικών σταγονιδίων.
Η δυσκολία με τις μικροπρωτεΐνες είναι ότι λόγω μεγέθους δύσκολα ανιχνεύονται απευθείας. Έτσι, η επιβεβαίωση της λειτουργίας τους απαιτεί επιπλέον πειράματα. Η ομάδα επέλεξε ορισμένες από τις 38 για δοκιμές και κατάφερε να επιβεβαιώσει τη δράση της Adipocyte-smORF-1183, η οποία φαίνεται να επηρεάζει την αποθήκευση λιπιδίων.
Η αναγνώριση αυτού του μορίου αποτελεί απόδειξη ότι το CRISPR μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά στην ανίχνευση μικροπρωτεϊνών με ρόλο στην παχυσαρκία και τον μεταβολισμό. Το επόμενο βήμα για την ομάδα είναι να επαναλάβει το πείραμα σε ανθρώπινα λιποκύτταρα, ενώ παράλληλα ελπίζει να ενθαρρύνει και άλλους ερευνητές να αξιοποιήσουν αντίστοιχες μεθόδους.
Η επιτυχία στην ανακάλυψη και επιβεβαίωση νέων μικροπρωτεϊνών ανοίγει τον δρόμο για μια νέα γενιά φαρμάκων που θα στοχεύουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τους μηχανισμούς αποθήκευσης λίπους, μειώνοντας παράλληλα τις παρενέργειες. Αν η Adipocyte-smORF-1183 είναι η αρχή, το μέλλον μπορεί να κρύβει δεκάδες ακόμα μόρια-κλειδιά, που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν ασήμαντα τμήματα DNA.
[via]
