Η υγεία της Γης δεν μπορεί να αξιολογηθεί μέσα από μεμονωμένες μετρήσεις, καθώς τα προβλήματα του πλανήτη είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Η κλιματική αλλαγή, η οξίνιση των ωκεανών, η υπερεκμετάλλευση της γης, η απώλεια βιοποικιλότητας και η ρύπανση συνθέτουν ένα πλέγμα κρίσεων που αλληλοτροφοδοτούνται. Για τον λόγο αυτό, κάθε χρόνο δημοσιεύεται η έκθεση Planetary Health Check από το Potsdam Institute for Climate Impact Research (PIK), μια πολυδιάστατη επιστημονική ανάλυση που επιχειρεί να αποτυπώσει την ανθεκτικότητα και τη σταθερότητα του πλανητικού συστήματος μέσα από μια συνολική ματιά.
Τα όρια αντοχής του πλανήτη
Η μεθοδολογία που ακολουθείται στηρίζεται στο μοντέλο των «Planetary Boundaries», δηλαδή των πλανητικών ορίων. Πρόκειται για εννέα κατηγορίες περιβαλλοντικών διεργασιών, καθεμία από τις οποίες έχει συγκεκριμένα όρια ασφαλείας. Εντός αυτών, ο πλανήτης θεωρείται σταθερός και ικανός να υποστηρίξει τη ζωή όπως τη γνωρίζουμε. Η υπέρβαση αυτών των ορίων, ακόμα και ενός μόνο, ενέχει κινδύνους. Όταν όμως παραβιάζονται πολλά ταυτόχρονα, αυξάνεται δραματικά η πιθανότητα να φτάσουμε σε μη αναστρέψιμο σημείο.
«Τα ζωτικά όργανα του συστήματος της Γης εξασθενούν», σημειώνει ο Levke Caesar, συν-συγγραφέας της έκθεσης. Ο Johan Rockström, διευθυντής του PIK, προσθέτει: «Ο πλανήτης-ασθενής βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση».
Επτά από τα εννέα όρια έχουν πλέον ξεπεραστεί
Η φετινή έκθεση φέρνει ένα ακόμα ανησυχητικό εύρημα. Στα έξι όρια που είχαν ήδη ξεπεραστεί μέχρι το 2024, προστίθεται πλέον και η οξίνιση των ωκεανών, ανεβάζοντας τον αριθμό στα επτά. Η αιτία βρίσκεται στη συνεχή απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα από τα θαλάσσια ύδατα, συνέπεια της καύσης ορυκτών καυσίμων. Από την αρχή της βιομηχανικής εποχής, το pH των ωκεανών έχει μειωθεί κατά 0,1 μονάδα, γεγονός που αντιστοιχεί σε αύξηση της οξύτητας έως και 40%.
Τα πρώτα θύματα αυτής της διαδικασίας είναι οι θαλάσσιοι γυμνοσάλιαγκες (pteropods), οι οποίοι εμφανίζουν διάβρωση στα λεπτεπίλεπτα κελύφη τους. Η εξέλιξη αυτή δεν είναι μόνο απόδειξη της οξίνισης που βρίσκεται σε εξέλιξη, αλλά και προειδοποιητικό σημάδι: τα συγκεκριμένα είδη αποτελούν τροφή για πολλά ψάρια και η εξαφάνισή τους θα μπορούσε να διαταράξει την αλυσίδα τροφής, επηρεάζοντας τελικά και τον άνθρωπο.
Οι εννέα κρίσιμες κατηγορίες
Η έκθεση εξετάζει αναλυτικά τις εννέα διεργασίες που καθορίζουν την ισορροπία της Γης:
- Ατμοσφαιρική ρύπανση από αιωρούμενα σωματίδια: εμφανίζει τάση σταθεροποίησης, καθώς οι διαφορές ρύπανσης ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια μειώνονται.
- Τρύπα του όζοντος: σε φάση αργής ανάκαμψης.
- Οξίνιση των ωκεανών: πλέον ξεκάθαρα σε ανησυχητική άνοδο.
- Κλιματική αλλαγή: συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου σε επίπεδα-ρεκόρ, με το CO2 να φτάνει τα 423 ppm και τη θέρμανση να επιταχύνεται.
- Απώλεια βιοποικιλότητας: ραγδαία αύξηση εξαφανίσεων ειδών και μείωση της φυσικής παραγωγικότητας.
- Αποψίλωση και χρήση γης: σταθερή μείωση των δασικών εκτάσεων.
- Υδατικοί πόροι: ολοένα πιο ασταθή υδρολογικά συστήματα, με αυξημένους κινδύνους ξηρασίας και πλημμυρών.
- Βιογεωχημικοί κύκλοι: υπερβολική χρήση λιπασμάτων, με συσσώρευση αζώτου και φωσφόρου σε έδαφος και υδάτινα οικοσυστήματα.
- Ρύπανση από νέες χημικές ουσίες: απουσία ελέγχου σε τεχνητές ενώσεις, με αυξανόμενους κινδύνους.
Από τις εννέα κατηγορίες, μόνο δύο – η ατμοσφαιρική ρύπανση από αιωρούμενα σωματίδια και η τρύπα του όζοντος – βρίσκονται ακόμα εντός ορίων ασφαλείας.
Σήμα κινδύνου για το μέλλον
Η υπέρβαση των πλανητικών ορίων δεν σημαίνει αυτόματα καταστροφή, αλλά αποτελεί καμπανάκι ότι το σύστημα βρίσκεται σε επικίνδυνη τροχιά. Όπως τονίζουν οι επιστήμονες, η απώλεια ανθεκτικότητας μειώνει την ικανότητα του πλανήτη να απορροφά σοκ, όπως ακραία καιρικά φαινόμενα ή περιβαλλοντικές πιέσεις.
Η διαπίστωση ότι επτά από τα εννέα όρια έχουν ήδη ξεπεραστεί πρέπει να αντιμετωπιστεί ως άμεση προειδοποίηση. Κάθε επιπλέον υπέρβαση αυξάνει την πιθανότητα μόνιμων, μη αναστρέψιμων αλλαγών που θα καταστήσουν τη Γη λιγότερο φιλόξενη για τον άνθρωπο και τα υπόλοιπα είδη.
Από την επιστήμη στην πράξη
Οι ερευνητές του PIK υπογραμμίζουν ότι τα δεδομένα αυτά δεν πρέπει να μείνουν μόνο στις σελίδες μιας έκθεσης. Απαιτούνται πολιτικές και διεθνείς δεσμεύσεις που θα στοχεύουν στην ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής, στη μείωση των εκπομπών και στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Παράλληλα, είναι κρίσιμο να υπάρξει καλύτερος έλεγχος στις νέες χημικές ουσίες που καταλήγουν στο περιβάλλον χωρίς επαρκή αξιολόγηση κινδύνων.
[via]
