Όταν η Γη έχασε τη μαγνητική ασπίδα της: Το φαινόμενο που έστειλε τον άνθρωπο στις σπηλιές

Πριν από περίπου 41.000 χρόνια, ένα γεγονός μεγάλης κλίμακας φαίνεται πως άλλαξε δραματικά τον τρόπο ζωής των αρχαίων ανθρώπων, τόσο των Homo sapiens όσο και των Νεάντερταλ. Αρχαιολογικά ευρήματα από εκείνη την εποχή καταγράφουν μια ξαφνική στροφή προς τη μόνιμη διαβίωση σε βαθιές σπηλιές, καθώς και μια εντατική χρήση της ώχρας για τη βαφή του δέρματος. Μέχρι πρόσφατα, τέτοιες συμπεριφορές θεωρούνταν πολιτιστικές ή τελετουργικές. Ωστόσο, νέα μελέτη προσφέρει μια πιο ανησυχητική – και εντυπωσιακή – εξήγηση: πρόκειται για την αντίδραση του ανθρώπου σε μια αόρατη, κοσμική απειλή.

Η απειλή αυτή δεν ήταν ούτε κάποιο θηρευτικό ζώο ούτε η έναρξη μιας παγετώδους περιόδου. Αντίθετα, φαίνεται να οφείλεται σε ένα σπάνιο γεωμαγνητικό φαινόμενο που αποδυνάμωσε σχεδόν πλήρως το μαγνητικό πεδίο της Γης. Γνωστό ως Laschamps excursion, το γεγονός αυτό διήρκεσε λίγες χιλιάδες χρόνια αλλά είχε σοβαρές συνέπειες: το μαγνητικό πεδίο που κανονικά προστατεύει τον πλανήτη από την ηλιακή και κοσμική ακτινοβολία μειώθηκε σε λιγότερο από το 10% της σημερινής του ισχύος. Αντί να διατηρεί δύο σταθερούς πόλους, βόρειο και νότιο, το πεδίο διασπάστηκε σε πολλαπλούς αδύναμους πόλους, διασκορπισμένους σε διάφορα σημεία του πλανήτη.

Υπό φυσιολογικές συνθήκες, η μαγνητόσφαιρα λειτουργεί σαν ένα αόρατο περίβλημα που αποκρούει τα φορτισμένα σωματίδια του ηλιακού ανέμου και ένα μεγάλο μέρος της επικίνδυνης ακτινοβολίας από το Διάστημα. Κατά την περίοδο του Laschamps, αυτή η ασπίδα κατέρρευσε. Η συνέπεια ήταν μια ξαφνική και έντονη αύξηση της υπεριώδους ακτινοβολίας στην επιφάνεια της Γης.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, ο ουρανός της εποχής θα ήταν ένα παράδοξο θέαμα: εντυπωσιακός, αλλά τρομακτικός. Σέλας πιθανόν να εμφανιζόταν ακόμη και στις μεσογειακές περιοχές, πολύ νοτιότερα από ό,τι συμβαίνει σήμερα. Ωστόσο, η ομορφιά αυτή είχε σοβαρό τίμημα. Η υπερβολική έκθεση στην ακτινοβολία ενδέχεται να προκάλεσε καταστροφικές επιπτώσεις: από βλάβες στην όραση και σοβαρά εγκαύματα έως αυξημένα ποσοστά γενετικών ανωμαλιών και δερματικών ασθενειών.

Μπροστά σε αυτόν τον αόρατο κίνδυνο, η προσαρμογή ήταν μονόδρομος. Η αναζήτηση καταφυγίου στο εσωτερικό των σπηλαίων δεν ήταν πλέον πολιτιστική επιλογή ή θρησκευτική πρακτική, αλλά ζήτημα επιβίωσης. Οι υπόγειοι χώροι παρείχαν φυσική προστασία από τις ακτίνες και αποτέλεσαν μια από τις ελάχιστες ασφαλείς λύσεις που είχε ο προϊστορικός άνθρωπος. Παράλληλα, η χρήση της ώχρας, που ήδη υπήρχε, φαίνεται πως απέκτησε μια νέα, πρακτική λειτουργία: μια πρώιμη μορφή αντηλιακής προστασίας για την έκθετη επιδερμίδα. Η τάση για πιο πυκνή και σκούρα ένδυση, ειδικά στη Βόρεια Ευρώπη όπου τα φαινόμενα ήταν εντονότερα, πιθανότατα εντάσσεται στο ίδιο προσαρμοστικό πλαίσιο.

Οι ερευνητές ξεκαθαρίζουν ότι το Laschamps excursion δεν ευθύνεται αποκλειστικά για την εξαφάνιση των Νεάντερταλ. Ωστόσο, θεωρούν πως αποτέλεσε έναν ισχυρό περιβαλλοντικό παράγοντα πίεσης, που ενίσχυσε την ανάγκη για καινοτομία και επιβίωση. Υπό την πίεση αυτής της κρίσης, η ικανότητα των Homo sapiens να προσαρμόζονται ίσως αποτέλεσε το συγκριτικό τους πλεονέκτημα έναντι άλλων ανθρώπινων ειδών.

[via]