Η ιστορία της Γης είναι γεμάτη ανατροπές, καταστροφές και αναγεννήσεις. Στα τελευταία 500 εκατομμύρια χρόνια, ο πλανήτης μας έχει γνωρίσει πέντε μεγάλες μαζικές εξαφανίσεις ειδών, γεγονότα που άλλαξαν ριζικά την πορεία της ζωής. Χιλιάδες είδη ζώων, φυτών και εντόμων χάθηκαν, ενώ τα οικοσυστήματα χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια για να επανέλθουν.
Οι αιτίες ποικίλλουν: από γιγάντιες ηφαιστειακές εκρήξεις και πτώσεις αστεροειδών μέχρι αιφνίδιες κλιματικές μεταβολές. Όμως το αποτέλεσμα ήταν πάντα το ίδιο: η ζωή στην Γη βρέθηκε αντιμέτωπη με το χείλος του αφανισμού. Σήμερα, πολλοί επιστήμονες μιλούν για ένα έκτο κύμα εξαφάνισης που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, αυτή τη φορά με υπεύθυνο τον άνθρωπο και τις επιπτώσεις του στην κλιματική ισορροπία.
Για να κατανοήσουμε όμως το παρόν, αξίζει να ρίξουμε μια ματιά στις πέντε μεγάλες μαζικές εξαφανίσεις που σημάδεψαν το παρελθόν.
Ορδοβίκια Περίοδος
Πριν από περίπου 444 εκατομμύρια χρόνια, κατά την ύστερη Ορδοβίκια Περίοδο, πάνω από το 86% των θαλάσσιων ειδών αφανίστηκε. Τριλοβίτες, βραχιονόποδα και κοράλλια κυριαρχούσαν στους ωκεανούς, μέχρι που μια βίαιη κλιματική αλλαγή τα σάρωσε.
Η απότομη πτώση του διοξειδίου του άνθρακα οδήγησε σε παγετώνες που σκέπασαν το νότιο ημισφαίριο. Οι θάλασσες υποχώρησαν, αλλάζοντας ριζικά τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Όταν οι πάγοι έλιωσαν, η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε και πάλι, επιφέροντας νέο πλήγμα στα ήδη καταπονημένα είδη. Ήταν μια από τις πιο καταστροφικές εξαφανίσεις, αλλά ταυτόχρονα έδωσε χώρο για την ανάδυση νέων μορφών ζωής.
Δεβόνια Περίοδος
Περίπου 372 εκατομμύρια χρόνια πριν, ξεκίνησε μια παρατεταμένη περίοδος αφανισμού που κράτησε εκατομμύρια χρόνια: η μαζική εξαφάνιση της Δεβόνιας Περιόδου. Περίπου το 75% της ζωής χάθηκε, με τα κοραλλιογενή οικοσυστήματα να δέχονται το μεγαλύτερο πλήγμα.
Μία από τις επικρατέστερες θεωρίες είναι ότι η εξάπλωση των φυτών στην ξηρά προκάλεσε σοβαρές αλλαγές στα υδάτινα οικοσυστήματα. Οι ρίζες τους απελευθέρωναν θρεπτικά συστατικά που κατέληγαν στις θάλασσες, προκαλώντας τεράστιες ανθίσεις φυκιών. Το αποτέλεσμα ήταν η εξάντληση του οξυγόνου, ένα φαινόμενο γνωστό ως ανoξία. Χωρίς οξυγόνο, οι θαλάσσιοι οργανισμοί κατέρρευσαν. Ενδεχομένως, ηφαιστειακές εκρήξεις, πτώσεις αστεροειδών και κλιματικές αναταράξεις να συνέβαλαν επιπλέον στην κρίση.
Πέρμια Περίοδος
Η πιο δραματική εξαφάνιση στην ιστορία της Γης σημειώθηκε πριν από 252 εκατομμύρια χρόνια, στο τέλος της Πέρμιας Περιόδου. Είναι γνωστή ως η Μεγάλη Εξαφάνιση και εξόντωσε το 90 έως 96% των ειδών.
Η αιτία ήταν οι γιγάντιες ηφαιστειακές εκρήξεις στη Σιβηρία, που διήρκεσαν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Οι εκλύσεις διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου προκάλεσαν ακραία υπερθέρμανση, οξίνιση των ωκεανών και πτώση των επιπέδων οξυγόνου. Οι θάλασσες έγιναν σχεδόν έρημες, τα δάση εξαφανίστηκαν και πολλά ζώα, όπως οι πηλυκόσαυροι, χάθηκαν ολοκληρωτικά.
Η κρίση κράτησε περίπου 30.000 χρόνια και αποτελεί υπόδειγμα του πώς το περιβάλλον μπορεί να ξεπεράσει τα όρια αντοχής του.
Τριαδική - Ιουρασική Περίοδος
Πριν από 201 εκατομμύρια χρόνια, ένα ακόμη κύμα εξαφάνισης σάρωσε τη ζωή στη Γη, σηματοδοτώντας το τέλος της Τριαδικής περιόδου. Περίπου 70 έως 76% των ειδών εξαφανίστηκαν, αφήνοντας χώρο στους δεινόσαυρους να κυριαρχήσουν.
Οι εκρήξεις στην περιοχή της Κεντρικής Ατλαντικής Μαγματικής Επαρχίας απελευθέρωσαν τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, οδηγώντας σε οξίνιση των ωκεανών και ξαφνική αύξηση της θερμοκρασίας. Πολλά θαλάσσια και χερσαία είδη δεν κατάφεραν να επιβιώσουν. Οι δεινόσαυροι όμως εκμεταλλεύτηκαν το κενό και εξελίχθηκαν στους απόλυτους κυρίαρχους της ξηράς για τα επόμενα 135 εκατομμύρια χρόνια.
Το τέλος των δεινοσαύρων
Η πιο γνωστή εξαφάνιση συνέβη πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια και έφερε το τέλος των δεινοσαύρων. Το γεγονός αυτό, γνωστό ως Κρητιδική - Παλαιογενής εξαφάνιση, επηρέασε το 75% των ειδών του πλανήτη.
Η βασική αιτία ήταν η σύγκρουση ενός τεράστιου αστεροειδούς, διαμέτρου 10-15 χιλιομέτρων, στην περιοχή που σήμερα είναι η χερσόνησος Yucatán στο Μεξικό. Η πρόσκρουση δημιούργησε τον κρατήρα Chicxulub και προκάλεσε αλυσιδωτές καταστροφές: τεράστιες πυρκαγιές, τσουνάμι και έναν πυρηνικό χειμώνα που βύθισε τον πλανήτη στο σκοτάδι. Η φωτοσύνθεση σταμάτησε, τα οικοσυστήματα κατέρρευσαν και μόνο λίγα είδη κατάφεραν να επιβιώσουν.
Ορισμένοι επιστήμονες θεωρούν ότι οι ηφαιστειακές εκρήξεις στην Ινδία συνέβαλαν επιπλέον στην κρίση, ενισχύοντας την παγκόσμια καταστροφή.
Το παρόν και το μέλλον
Οι πέντε μαζικές εξαφανίσεις μάς δείχνουν ότι η ζωή στη Γη είναι εξαιρετικά εύθραυστη και εξαρτημένη από την ισορροπία του περιβάλλοντος. Σήμερα, η ανθρώπινη δραστηριότητα (αποψίλωση δασών, ρύπανση, υπεραλίευση, καταστροφή οικοτόπων) ωθεί τον πλανήτη σε μια νέα κρίση, καθώς πολλά είδη εξαφανίζονται με ρυθμούς που ξεπερνούν τα φυσικά πρότυπα.
Παρόλα αυτά, η κατανόηση των καταστροφών του παρελθόντος μπορεί να μας διδάξει όχι μόνο πώς ανακάμπτει η φύση αλλά και πώς μπορούμε να αποφύγουμε το να γίνουμε οι πρωταγωνιστές ενός νέου κεφαλαίου αφανισμού.
[via]
