Από τις ακτές της Βαλτικής μέχρι τον Ειρηνικό της Ρωσίας, οι σλαβικές γλώσσες κυριαρχούν σε μια τεράστια γεωγραφική ζώνη. Η προέλευση όμως των ίδιων των Σλάβων και ο τρόπος με τον οποίο εξαπλώθηκαν υπήρξε για δεκαετίες μυστήριο που δίχαζε τους ιστορικούς: επρόκειτο για μια μικρή ομάδα ελίτ που επέβαλε τη γλώσσα και τον πολιτισμό της ή για μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών μετά την κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας;
Μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature δίνει σαφή απάντηση υπέρ της δεύτερης εκδοχής. Ερευνητές ανέλυσαν εκατοντάδες αρχαία γονιδιώματα και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η «σλαβικοποίηση» της Ευρώπης συνδέεται με μεγάλες μεταναστευτικές ροές Σλάβων προς τη Δύση. Όπως σημειώνει ο ιστορικός Peter Heather από το King’s College London, που δεν συμμετείχε στην έρευνα, τα δεδομένα δείχνουν ότι οι Σλάβοι εμφανίζονται ως πολιτικά και κοινωνικά κυρίαρχη ομάδα, με δικούς τους κανόνες και θεσμούς.
Η πρώτη ιστορική αναφορά στους Σλάβους προέρχεται από τον Γότθο ιστορικό Jordanes, ο οποίος γύρω στο 550 μ.Χ. τους περιέγραψε ως «βαρβάρους» που ζούσαν σε έλη και δάση αλλά ταυτόχρονα κατέστρεφαν τα υπολείμματα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ωστόσο, οι πηγές είναι σπάνιες και αποσπασματικές, γεγονός που δυσκόλευε την έρευνα για την πραγματική τους προέλευση.
Ένα από τα βασικά προβλήματα ήταν ότι την περίοδο μεταξύ 500 και 800 μ.Χ. η καύση των νεκρών ήταν κυρίαρχη πρακτική, αφήνοντας πίσω ελάχιστο γενετικό υλικό προς μελέτη. Για να γεφυρώσουν αυτό το κενό, οι επιστήμονες του Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, με επικεφαλής τους Joscha Gretzinger και Zuzana Hofmanová, ανέλυσαν DNA από σκελετούς που βρέθηκαν σε Πολωνία, Γερμανία και Κροατία, χρονολογημένους από τον 7ο έως τον 12ο αιώνα μ.Χ.
Τα αποτελέσματα έδειξαν μια εντυπωσιακή μεταβολή στον πληθυσμό. Στην Πολωνία, λιγότερο από το 7% του γενετικού υλικού προερχόταν από τους προ-σλαβικούς κατοίκους. Στην ανατολική Γερμανία, το 85% της καταγωγής αποδόθηκε σε νέους πληθυσμούς με ρίζες στην Ουκρανία και τη Λευκορωσία. Στην Κροατία, αν και η αλλαγή δεν ήταν τόσο απόλυτη, οι δείκτες έδειξαν ότι μέχρι και το 70% του DNA σε ταφές της πρώιμης σλαβικής περιόδου είχε ανατολική προέλευση.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι οι γενετικές αλλαγές καταγράφονται τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες, στοιχείο που υποδηλώνει μετακινήσεις ολόκληρων οικογενειών ή φυλών και όχι απλώς ομάδων πολεμιστών ή ελίτ. Όπως τόνισε ο ιστορικός Marcin Wołoszyn από το Leibniz Institute, πρόκειται για μια καθολική μετακίνηση πληθυσμού και όχι για μια μεμονωμένη κατάκτηση.
Ωστόσο, δεν συμφωνούν όλοι οι ειδικοί. Ο αρχαιολόγος Florin Curta από το University of Florida επισημαίνει ότι το γενετικό κενό λόγω της καύσης των νεκρών αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο οι πληθυσμοί που περιγράφει ο Jordanes να μην ταυτίζονται με εκείνους που εμφανίζονται αργότερα στον βορρά. Για τον ίδιο, η ταύτιση μιας συγκεκριμένης μετακίνησης με τους Σλάβους είναι ζήτημα ερμηνείας.
Παρόλα αυτά, αρκετοί άλλοι ερευνητές, όπως ο Adam Izdebski από το Nicolaus Copernicus University, θεωρούν ότι τα στοιχεία είναι πλέον αδιάσειστα. Η μαζική μετανάστευση που ξεκίνησε πριν από περίπου 1.500 χρόνια εξηγεί την ταχεία εξάπλωση των σλαβικών γλωσσών και πολιτισμών.
Ένα από τα πιο αινιγματικά ζητήματα παραμένει το τι συνέβη στους προηγούμενους πληθυσμούς. Στην Πολωνία και την ανατολική Γερμανία, αρχαιολογικές και παλαιοοικολογικές έρευνες δείχνουν ότι οι περιοχές αυτές ήταν σχεδόν ερημωμένες τον 6ο αιώνα. Οι αιτίες μπορεί να ήταν λιμοί, επιδημίες, βίαιες συγκρούσεις ή κλιματικές αλλαγές. Αντίθετα, στην Κροατία οι νέοι πληθυσμοί ήρθαν σε επαφή με ανεπτυγμένες κοινωνίες που διατηρούσαν δεσμούς με τη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή παράδοση, γεγονός που οδήγησε σε μεγαλύτερο βαθμό ανάμειξης.
Οι διαφορετικές αυτές πορείες αντικατοπτρίζονται και στα γονιδιώματα. Στην Κροατία εντοπίζεται μεγαλύτερο ποσοστό τοπικής καταγωγής σε σύγκριση με την κεντρική Ευρώπη, ενώ τα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι οι νεοεισερχόμενοι ενσωματώθηκαν σε αστικά κέντρα και πολιτισμικά ανεπτυγμένες περιοχές. Συνεπώς, η «σλαβικοποίηση» δεν υπήρξε ενιαία διαδικασία, αλλά διαφοροποιημένη ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες: σε κάποιες περιπτώσεις κυριάρχησε η αντικατάσταση πληθυσμών, ενώ αλλού η αφομοίωση.
Η νέα έρευνα δεν λύνει όλα τα ερωτήματα, αλλά φέρνει στο φως κρίσιμα στοιχεία που δείχνουν πως οι Σλάβοι δεν ήταν απλώς μια πολιτιστική ταυτότητα που επιβλήθηκε από λίγες ελίτ, αλλά αποτέλεσμα μαζικών μετακινήσεων που άλλαξαν για πάντα τον χάρτη της Ευρώπης.
[via]
