Για δεκαετίες, η επιστημονική κοινότητα υποψιαζόταν ότι ο λεπτός, σκονισμένος αέρας του Άρη μπορεί να κρύβει ηλεκτρικές εκπλήξεις. Τώρα, για πρώτη φορά, έχουμε απτή απόδειξη. Οι μικροφωνικές καταγραφές του Perseverance rover εντόπισαν ήχους και ηλεκτρικά σήματα που αντιστοιχούν σε κεραυνούς, αποκαλύπτοντας ένα πλανητικό περιβάλλον πολύ πιο ηλεκτρικά δραστήριο απ’ όσο φανταζόμασταν.
Η ανακάλυψη, δημοσιευμένη στο Nature από ερευνητές του Institut de Recherche en Astrophysique et Planétologie στην Τουλούζη, προσθέτει ένα κρίσιμο κομμάτι στο παζλ της ατμόσφαιρας του Κόκκινου Πλανήτη.
Η ιδέα των ηλεκτρικών εκκενώσεων δεν ήταν καινούργια. Οι τεράστιοι όγκοι λεπτόκοκκης σκόνης που παρασύρονται από ανεμοστρόβιλους και θυελλώδεις ριπές δημιουργούν συνθήκες ανάλογες με αυτές της Γης: τριβή μεταξύ σωματιδίων, συσσώρευση φορτίου και, δυνητικά, εκκένωση. Κι όμως, παρά τις δεκάδες αποστολές που μελέτησαν τον Άρη από τροχιά ή με οχήματα επιφανείας, κανένα όργανο δεν είχε καταγράψει άμεση ηλεκτρική δραστηριότητα. Αυτό το «λευκό κενό» στις μετρήσεις γέννησε ακόμη περισσότερο μυστήριο γύρω από τα δυναμικά φαινόμενα του αρειανού ουρανού.
Το σημείο καμπής ήρθε μέσω 28 ωρών ηχογραφήσεων από το μικρόφωνο της SuperCam, ενός από τα πιο ευέλικτα εργαλεία του Perseverance. Μέσα σε αυτόν τον όγκο δεδομένων, οι επιστήμονες εντόπισαν 55 ξεχωριστά γεγονότα που ταιριάζουν απόλυτα με ηλεκτρικές εκκενώσεις. Η κατανομή τους ήταν αποκαλυπτική: οι περισσότερες εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια ισχυρών ανέμων, ενώ 16 συνέπεσαν με τη διέλευση των λεγόμενων dust devils, μικρών ανεμοστρόβιλων που ταξιδεύουν στην επιφάνεια και ξυπνούν έντονη ηλεκτροστατική δραστηριότητα.
Οι καταγραφές δεν περιορίστηκαν σε παράξενους ήχους. Περιλάμβαναν χαρακτηριστικές ηλεκτρικές «υπογραφές», τις ίδιες που αναγνωρίζουμε στη Γη ή σε εργαστηριακά πειράματα. Η ενέργεια των αρειακών εκκενώσεων, βέβαια, είναι υποτυπώδης σε σύγκριση με έναν γήινο κεραυνό. Οι τιμές κυμαίνονταν από 0,1 έως 150 nanojoule στα συνηθισμένα γεγονότα και έφταναν έως τα 40 millijoule σε ένα ιδιαίτερα έντονο επεισόδιο, πιθανότατα λόγω φόρτισης πάνω στο ίδιο το rover. Για σύγκριση: ένας τυπικός κεραυνός στη Γη απελευθερώνει περίπου ένα δισεκατομμύριο joule.
Αυτή η τεράστια διαφορά ενέργειας δείχνει ότι οι αρειακές εκκενώσεις δεν θα παρήγαγαν ορατές λάμψεις όπως αυτές που φωτίζουν τον γήινο ουρανό. Όμως η ύπαρξη έστω και ασθενών ηλεκτρικών φαινομένων είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς υποδηλώνει ότι η ατμόσφαιρα του Άρη είναι πιο περίπλοκη και δυναμική από όσο δείχνουν οι οπτικές παρατηρήσεις.
Αν οι κεραυνοί όντως υφίστανται –έστω και σε αυτή τη μικροενεργειακή μορφή– μπορούν να παίζουν ρόλο στη χημική εξέλιξη των αερίων του πλανήτη. Η ηλεκτρική ενέργεια αποτελεί καταλύτη για χημικές αντιδράσεις και ίσως επηρεάζει τον σχηματισμό μορίων ή την αποδόμηση άλλων, συμβάλλοντας σε μηχανισμούς που δεν έχουμε ακόμη πλήρως κατανοήσει. Παρόμοια φαινόμενα στη Γη συνδέονται με την παραγωγή νιτρικών και άλλων χημικών ενώσεων που επηρεάζουν τη σύσταση της ατμόσφαιρας.
Η ανακάλυψη έχει όμως και πιο άμεσες, πρακτικές συνέπειες. Οι μελλοντικές επανδρωμένες αποστολές προς τον Άρη θα χρειαστεί να λάβουν υπόψη τους τη νέα αυτή μεταβλητή. Οι καταιγίδες σκόνης μπορούν ήδη να τυλίξουν ολόκληρο το πλανήτη για εβδομάδες, περιορίζοντας την ηλιακή ενέργεια και αναδιαμορφώνοντας το τοπίο. Η πιθανότητα ηλεκτρικής δραστηριότητας μέσα σε αυτές τις θύελλες προσθέτει ένα επίπεδο κινδύνου για εξοπλισμό, σκάφη και κατοικήσιμες δομές.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι τα ευρήματα αυτά δεν εξηγούν ακόμη αν ο Άρης παράγει φωτεινές λάμψεις αντίστοιχες με τους γήινους κεραυνούς. Καμία κάμερα δεν έχει καταγράψει κάτι τέτοιο μέχρι σήμερα. Ωστόσο, τα δεδομένα της SuperCam ανοίγουν τον δρόμο για στοχευμένες παρατηρήσεις και ίσως για την ανάπτυξη νέων οργάνων που θα βελτιστοποιηθούν ειδικά για την ανίχνευση οπτικών φαινομένων.
Όσο το Perseverance συνεχίζει τη λειτουργία του στον κρατήρα Jezero, η πιθανότητα να καταγράψει ακόμη περισσότερα τέτοια περιστατικά αυξάνεται. Αν η τάση επιβεβαιωθεί, θα μπορούσαμε σύντομα να αποκτήσουμε μια σαφέστερη εικόνα για το πώς ο άνεμος, η σκόνη και η ηλεκτρόσταση διαμορφώνουν την ατμόσφαιρα ενός πλανήτη που κάποτε φιλοξενούσε νερό και ίσως κάποιου είδους πρώιμη χημική δραστηριότητα.
