Ο κόσμος της επιστήμης αποχαιρετά τον Rainer Weiss, τον κορυφαίο πειραματικό φυσικό και έναν από τους θεμελιωτές της ανίχνευσης βαρυτικών κυμάτων, που πέθανε στις 25 Αυγούστου 2025 σε ηλικία 92 ετών. Ο Weiss, καθηγητής επί τιμή στο MIT και βραβευμένος με Νόμπελ Φυσικής, άφησε πίσω του μια κληρονομιά που άλλαξε ριζικά τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε το Σύμπαν.
Γεννημένος στο Βερολίνο το 1932, ο Weiss μετανάστευσε μικρός στη Νέα Υόρκη με την οικογένειά του, η οποία έφυγε από τη ναζιστική Γερμανία για να επιβιώσει. Από παιδί ανέπτυξε πάθος για τη μουσική και την ηλεκτρονική, ενώ κέρδιζε χρήματα επισκευάζοντας ραδιόφωνα. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του το 1955 και την απόκτηση διδακτορικού το 1962, βρήκε τον δρόμο του στο MIT, όπου ίδρυσε ερευνητική ομάδα αφιερωμένη στη μελέτη της κοσμολογίας και της βαρύτητας.
Οραματιστής πίσω από το LIGO
Η πιο καθοριστική συμβολή του Weiss υπήρξε η σύλληψη και υλοποίηση του Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory (LIGO), ενός από τα πιο φιλόδοξα επιστημονικά εγχειρήματα της εποχής μας. Μαζί με τον Kip Thorne και τον Ronald Drever, ο Weiss σχεδίασε το πείραμα που θα έκανε πραγματικότητα μια πρόβλεψη του Albert Einstein από το 1915: την ύπαρξη βαρυτικών κυμάτων, δηλαδή μικροσκοπικών «ρυτιδώσεων» στον χωροχρόνο.
Στις 14 Σεπτεμβρίου 2015, το LIGO κατέγραψε για πρώτη φορά ένα τέτοιο σήμα. Η ανίχνευση, γνωστή ως GW150914, προήλθε από τη σύγκρουση δύο μαύρων τρυπών 1,4 δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά. Το επίτευγμα δεν ήταν μόνο επιστημονικό ορόσημο αλλά και μια στιγμή που άλλαξε για πάντα την αστροφυσική. Ο Weiss και οι συνεργάτες του απέδειξαν ότι η Ανθρωπότητα μπορούσε να «ακούσει» το Σύμπαν με έναν εντελώς νέο τρόπο.
Για το έργο αυτό, το 2017 μοιράστηκε το Νόμπελ Φυσικής με τους Kip Thorne και Barry Barish. Χάρη στο LIGO, αλλά και στους διεθνείς συνεργάτες του, όπως το Virgo και το ιαπωνικό KAGRA, έχουν από τότε καταγραφεί δεκάδες συμβάντα βαρυτικών κυμάτων από συγχωνεύσεις μαύρων τρυπών και άστρων νετρονίων.
Ένας δάσκαλος που ενέπνευσε γενιές
Η συμβολή του Weiss δεν περιορίστηκε στην κατασκευή επιστημονικών οργάνων. Υπήρξε και παθιασμένος δάσκαλος. Η αρχική ιδέα για την ανάπτυξη ανιχνευτών βαρυτικών κυμάτων, όπως έλεγε ο ίδιος, γεννήθηκε ως μέσο διδασκαλίας. Ήθελε να δείξει στους φοιτητές του με τον πιο απλό τρόπο πώς θα μπορούσαν να «δουν» την επίδραση τέτοιων φαινομένων.
Η Nergis Mavalvala, κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών του MIT, η οποία συνεργάστηκε μαζί του από τη δεκαετία του 1990, τον χαρακτήρισε «ανεξίτηλο αποτύπωμα για την επιστήμη και τεράστιο κενό για όσους τον γνώρισαν». Όπως τόνισε: «Κάθε φορά που παρατηρούμε ένα γεγονός βαρυτικών κυμάτων, θα τον θυμόμαστε και θα χαμογελάμε».
Πρωτοπόρος και στην κοσμολογία
Πέρα από τα βαρυτικά κύματα, ο Weiss υπήρξε καθοριστικός και στη μελέτη της κοσμικής μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου (Cosmic Microwave Background – CMB), ενός «απολιθώματος» του Σύμπαντος που προέρχεται από την εποχή λίγο μετά το Big Bang.
Ήταν συνιδρυτής της αποστολής COBE της NASA, η οποία εκτοξεύτηκε το 1989 και λειτούργησε έως το 1993, προσφέροντας στοιχεία που ενίσχυσαν αποφασιστικά τη θεωρία του Big Bang. Με τον τρόπο αυτό, ο Weiss κατέκτησε ένα μοναδικό επίτευγμα: δημιούργησε δύο εντελώς νέους επιστημονικούς τομείς, την ακριβή μέτρηση της CMB και την ανίχνευση βαρυτικών κυμάτων.
Ο Peter Fisher, πρώην επικεφαλής του τμήματος φυσικής του MIT, υπογράμμισε ότι «οι μαθητές του Weiss συνεχίζουν να ηγούνται αυτών των πεδίων, μεταφέροντας την ακεραιότητα και την αυστηρότητά του».
Τιμημένος αλλά πάντα ταπεινός
Κατά τη διάρκεια της καριέρας του, ο Weiss τιμήθηκε με πληθώρα βραβείων, ανάμεσά τους το Gruber Prize in Cosmology, το Einstein Prize, το Shaw Prize in Astronomy και το Kavli Prize in Astrophysics. Ωστόσο, ο ίδιος αντιμετώπιζε πάντα με σεμνότητα τις διακρίσεις. Μιλώντας σε συνέντευξη Τύπου του MIT το 2017, με αφορμή το Νόμπελ, σημείωνε:
Η ανακάλυψη ήταν το έργο ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων, ο καθένας εκ των οποίων έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Το βλέπω ως σύμβολο για όλους όσοι εργάστηκαν πάνω σε αυτό.
[via]
