Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό μας όταν μιλάμε για μαζική εξαφάνιση ειδών στη Γη; Μα φυσικά, ο περίφημος αστεροειδής που οδήγησε στον αφανισμό των δεινοσαύρων (και όχι μόνο.). Ωστόσο, μια νέα έρευνα παρουσιάζει στοιχεία ότι η Γη ίσως είχε πέσει θύμα ενός πολύ πιο θεαματικού φαινομένου: τις εκρήξεις υπερκαινοφανών αστέρων, ή αλλιώς supernovae, που συνέβησαν επικίνδυνα κοντά στο Ηλιακό μας Σύστημα.
Η μελέτη, που καθοδηγήθηκε από τον Alexis L. Quintana του University of Alicante, επιχειρεί να αναθεωρήσει όσα γνωρίζουμε για τους κοσμικούς παράγοντες που επηρέασαν την ιστορία της ζωής στη Γη. Η ομάδα του Quintana πραγματοποίησε την πιο εκτενή απογραφή έως σήμερα των λεγόμενων OB-type αστέρων, δηλαδή εκείνων των τεράστιων, υπέρλαμπρων και εξαιρετικά θερμών άστρων που ζουν σύντομες αλλά εκρηκτικές ζωές, καταλήγοντας τελικά σε σούπερνοβα με κατάρρευση του πυρήνα τους. Αυτά τα αστέρια είναι, ουσιαστικά, οι «διαστημικές βόμβες» του Γαλαξία μας.
Στο πλαίσιο της έρευνας, οι επιστήμονες χαρτογράφησαν 24.706 τέτοια άστρα σε ακτίνα ενός kiloparsec, δηλαδή περίπου 3.260 ετών φωτός, γύρω από τον Ήλιο. Από αυτή τη χαρτογράφηση κατάφεραν να υπολογίσουν κάτι εξαιρετικά κρίσιμο: πόσο συχνά μια τέτοια κολοσσιαία έκρηξη συμβαίνει κοντά στη Γη. Και το αποτέλεσμα δεν είναι καθόλου καθησυχαστικό. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τους, μια supernova σε απόσταση 20 parsecs –περίπου 65 ετών φωτός–, ικανή να προκαλέσει σοβαρή καταστροφή στον πλανήτη μας, λαμβάνει χώρα περίπου 2,5 φορές ανά δισεκατομμύριο χρόνια. Ο αριθμός μπορεί να φαίνεται μικρός, αλλά ταιριάζει ανησυχητικά καλά με τα δεδομένα των απολιθωμάτων.
Το ερώτημα, βέβαια, είναι πώς ακριβώς μια τέτοια έκρηξη θα μπορούσε να αφανίσει τη ζωή στη Γη. Όπως εξηγεί η μελέτη, δεν είναι το ωστικό κύμα που θα προκαλούσε την καταστροφή, αλλά η ραδιενέργεια. Η κολοσσιαία ενέργεια μιας supernova που εκρήγνυται σε τέτοια απόσταση θα πλημμύριζε την ατμόσφαιρά μας με ακτίνες γάμμα και κοσμική ακτινοβολία, καταστρέφοντας το στρώμα του όζοντος. Χωρίς αυτή την προστατευτική ασπίδα, η υπεριώδης ακτινοβολία του Ήλιου θα γινόταν φονική, αποστειρώνοντας την επιφάνεια του πλανήτη και προκαλώντας οικολογική κατάρρευση.
Ο Quintana και οι συνεργάτες του υποστηρίζουν ότι ο ρυθμός αυτών των φονικών γεγονότων συμβαδίζει με τουλάχιστον δύο από τις πέντε μεγάλες μαζικές εξαφανίσεις που γνωρίζουμε: εκείνη του Ύστερου Ορδοβίσσιου, πριν από περίπου 445 εκατομμύρια χρόνια, και την εξαφάνιση του Ύστερου Δεβόνιου, γύρω στα 372 εκατομμύρια χρόνια πριν. Και οι δύο περίοδοι συνδέονται από παλαιότερες μελέτες με εκτεταμένες παγετώδεις φάσεις και, το πιο σημαντικό, με μια δραματική μείωση του ατμοσφαιρικού όζοντος, ένα αποδεικτικό στοιχείο που παραπέμπει άμεσα σε κοσμική αιτία.
Πέρα από τη σύνδεση με τις εξαφανίσεις, η νέα αυτή απογραφή των OB αστέρων επέτρεψε στους επιστήμονες να επανυπολογίσουν και τη γενική συχνότητα των supernovae σε ολόκληρο τον Γαλαξία. Κι εδώ, προέκυψε μια ενδιαφέρουσα ανατροπή: η πραγματική συχνότητα φαίνεται να είναι χαμηλότερη από ό,τι νομίζαμε. Ενώ προηγούμενοι υπολογισμοί εκτιμούσαν μία ή δύο εκρήξεις ανά αιώνα, η νέα έρευνα κατεβάζει τον αριθμό σε μόλις 0,4 έως 0,5 supernovae ανά αιώνα. Η διαφορά αποδίδεται στα πιο ακριβή δεδομένα του διαστημικού τηλεσκοπίου Gaia και στα βελτιωμένα μοντέλα εξέλιξης των άστρων.
Αυτή η νέα εκτίμηση δεν είναι απλώς μια αστρονομική λεπτομέρεια, αλλά έχει επιπτώσεις σε άλλους τομείς της φυσικής, όπως οι υπολογισμοί για το πόσο συχνά θα έπρεπε να ανιχνεύουμε βαρυτικά κύματα που προέρχονται από τέτοιες εκρήξεις μέσα στον Γαλαξία μας. Πρόκειται για δεδομένα που μπορούν να επηρεάσουν ακόμα και το πώς κατανοούμε τη δυναμική της γαλαξιακής εξέλιξης.
Ευτυχώς, η παρούσα «γειτονιά» του Ήλιου φαίνεται αρκετά ήρεμη. Παρότι υπάρχουν γνωστά άστρα-γίγαντες που βρίσκονται στα τελευταία τους στάδια ζωής –όπως οι κόκκινοι υπεργίγαντες Betelgeuse και Antares–, και τα δύο απέχουν εκατοντάδες έτη φωτός από εμάς. Είναι πολύ μακριά για να αποτελέσουν απειλή, αν και αρκετά κοντά ώστε, όταν τελικά εκραγούν (ίσως αύριο, ίσως σε 100.000 χρόνια), να μας χαρίσουν ένα εντυπωσιακό φως στον ουρανό που θα διαρκέσει εβδομάδες.
[source]
