Ένας από τους μεγαλύτερους και αρχαιότερους κρατήρες της Σελήνης, ο κρατήρας South Pole–Aitken (SPA), φαίνεται να κρύβει στο εσωτερικό του ένα «θησαυρό» επιστημονικής σημασίας: απομεινάρια του αρχικού σεληνιακού μανδύα και στοιχεία από έναν αρχαίο μαγματικό ωκεανό. Αυτή η ανακάλυψη προσφέρει μοναδική ευκαιρία για τη βαθύτερη κατανόηση της δημιουργίας της Σελήνης, αλλά και της ίδιας της Γης.
Σύμφωνα με τον πλανητικό επιστήμονα Jeff Andrews-Hanna από το Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, η πρόσκρουση ενός μεγάλου ουράνιου σώματος πριν από περίπου 4,3 δισεκατομμύρια χρόνια δημιούργησε τον τεράστιο κρατήρα SPA, αφαιρώντας μέρος του φλοιού της Σελήνης και αποκαλύπτοντας υλικά από το εσωτερικό της. Αυτό το γεγονός αποτελεί «παράθυρο» στην ύστατη φάση της σεληνιακής δημιουργίας.
Κατά την αρχική φάση της ύπαρξης της, η Σελήνη (όπως και η Γη) ήταν λιωμένη λόγω πρόσκρουσης με πλανητικό σώμα στο μέγεθος του Άρη. Καθώς αυτό το μάγμα ψυχόταν, οι ελαφρύτερες ενώσεις ανυψώθηκαν για να σχηματίσουν τον φλοιό, ενώ τα βαρύτερα στοιχεία κατακάθισαν στον μανδύα. Ενδιάμεσες ουσίες όπως το κάλιο, οι σπάνιες γαίες στοιχεία και ο φώσφορος (γνωστά συνοπτικά ως KREEP) παρέμειναν στο υγρό λιωμένο τμήμα.
Ο Andrews-Hanna και η ομάδα του υποστηρίζουν ότι ο κρατήρας SPA διείσδυσε σε αυτόν τον ύστατο μαγματικό ωκεανό και παρέσυρε υλικά του μανδύα στην επιφάνεια. Μάλιστα, πρόσφατα δείγματα από την αποστολή Chang’e 6 της Κίνας το 2024 περιλαμβάνουν υλικό από την περιοχή του SPA, ενώ οι αποστολές Apollo και Chang’e 5 είχαν συλλέξει πετρώματα από τη δυτική περιοχή της Σελήνης, τη λεγόμενη Procellarum KREEP Terrane (PKT).
Εξετάζοντας το σχήμα του SPA, οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η πρόσκρουση δεν έγινε από βορρά προς νότο, όπως αρχικά πιστευόταν, αλλά από νότο προς βορρά, με βάση την ασυμμετρία και το επιμήκες σχήμα του κρατήρα. Αυτό υποδηλώνει ότι το αντικείμενο έπεσε πλάγια, ενισχύοντας την άποψη ότι η γεωμετρία των κρατήρων μπορεί να αποκαλύψει σημαντικές πληροφορίες για το παρελθόν των ουράνιων σωμάτων.
Η αποστολή Artemis της NASA, η οποία έχει προγραμματιστεί για το 2026, ενδέχεται να φέρει στη Γη δείγματα από τον κρατήρα SPA. Τα πετρώματα αυτά θα συγκριθούν με τα ήδη υπάρχοντα δείγματα από την PKT, επιτρέποντας στους επιστήμονες να ανακατασκευάσουν χρονικά το τέλος της κρυστάλλωσης του μαγματικού ωκεανού. Αν και υπάρχουν εκτιμήσεις για τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, η εύρεση ενός ακριβούς χρονικού στίγματος θα αποτελεί καθοριστικό βήμα στην κατανόηση της σεληνιακής (και κατ’ επέκταση της γήινης) γεωλογικής ιστορίας.
Τα ευρήματα δείχνουν πως τόσο η περιοχή SPA όσο και η PKT αποτελούν ανεξάρτητα χρονικά και γεωλογικά γεγονότα, παρά τη θεωρία ότι η πρόσκρουση στο SPA «έσπρωξε» τον μαγματικό ωκεανό στην απέναντι πλευρά της Σελήνης. Συνδυάζοντας τα δύο, οι επιστήμονες μπορούν πλέον να κατασκευάσουν ένα διπλό χρονολογικό παζλ για την εσωτερική εξέλιξη της Σελήνης.
Όπως σημειώνει ο Andrews-Hanna, η μελέτη αυτών των περιοχών μας φέρνει πιο κοντά στο να κατανοήσουμε τη γέννηση της Σελήνης αλλά και της ίδιας της Γης, καθώς και τη δυναμική των πλανητικών συγκρούσεων και της πλανητικής εξέλιξης.
Με την επιστροφή δειγμάτων από τον μανδύα της Σελήνης να είναι πλέον τεχνικά εφικτή, η ανθρωπότητα βρίσκεται στο κατώφλι μιας νέας σεληνιακής εποχής, μιας εποχής όχι μόνο εξερεύνησης, αλλά και επιστροφής στην αρχή της πλανητικής μας ιστορίας.
[via]
