Μια αόρατη γραμμή, που χωρίζει την Ασία από την Αυστραλία, συνεχίζει να απασχολεί τους επιστήμονες εδώ και περισσότερα από εκατό χρόνια. Παρά την εγγύτητα των δύο ηπείρων, τα ζώα σπανίως περνούν από τη μία πλευρά στην άλλη, ακόμη και τα πτηνά που θεωρητικά διαθέτουν τα μέσα για να διασχίσουν τη μικρή απόσταση. Η ιδιότυπη αυτή «συνοριακή γραμμή» είναι γνωστή ως «Γραμμή του Wallace», και αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα φυσικού φραγμού στην εξελικτική ιστορία της Γης.
Η Γραμμή του Wallace πήρε το όνομά της από τον φυσιοδίφη Alfred Russel Wallace, ο οποίος παρατήρησε τον 19ο αιώνα έντονες διαφορές στην πανίδα των νησιών της Ινδονησίας. Κατά τη διάρκεια των εξερευνήσεών του, ο Wallace σημείωσε ότι από τη μία πλευρά της γραμμής, στα νησιά της Ινδονησίας και της Μαλαισίας, κυριαρχούν ζώα όπως πίθηκοι, ελέφαντες, τίγρεις και ρινόκεροι. Από την άλλη πλευρά, στη Νέα Γουινέα και την Αυστραλία, συναντώνται μαρσιποφόρα, τρωκτικά και παπαγάλοι. Τα είδη που υπάρχουν και στις δύο πλευρές είναι ελάχιστα.
Η ύπαρξη αυτής της διαχωριστικής γραμμής αποδίδεται στις γεωλογικές μεταβολές που συνέβησαν πριν από περίπου 30 εκατομμύρια χρόνια, όταν η αυστραλιανή τεκτονική πλάκα συγκρούστηκε με την ευρασιατική. Η σύγκρουση αυτή δημιούργησε ένα σύμπλεγμα νησιών, μετατόπισε τα θαλάσσια ρεύματα και επηρέασε σημαντικά το κλίμα της περιοχής. Ως αποτέλεσμα, οι ζωικοί πληθυσμοί εξελίχθηκαν σε διαφορετικά περιβάλλοντα, χωρίς ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ τους.
Η Γραμμή του Wallace δεν είναι μόνο γεωλογική. Διαχωρίζει και δύο ξεχωριστές κλιματικές ζώνες. Οι βαθιές θαλάσσιες τάφροι, όπως αυτή του Στενού Lombok, παραμένουν δύσκολα διαπερατές ακόμη και όταν τα επίπεδα της θάλασσας ήταν πολύ χαμηλότερα στο παρελθόν. Αυτός ο γεωγραφικός και ωκεάνιος φραγμός συνέβαλε στο να κρατηθούν ξεχωριστοί οι εξελικτικοί δρόμοι των ζώων.
Αν και η γραμμή έχει παραδοσιακά χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει τις διαφορές στη θηλαστική πανίδα, οι διαχωρισμοί ισχύουν επίσης για πτηνά, ερπετά, ακόμη και θαλάσσιους οργανισμούς όπως ψάρια και μικρόβια. Πολλοί από αυτούς τους οργανισμούς εμφανίζουν γενετικές διαφοροποιήσεις ανάλογα με το αν βρίσκονται ανατολικά ή δυτικά της γραμμής, υποδεικνύοντας περιορισμένη γενετική ροή μεταξύ των δύο πλευρών.
Παρά ταύτα, η εικόνα δεν είναι απόλυτη. Ορισμένα είδη με δυνατότητες κολύμβησης, πτήσης ή επιπλεύσεως, όπως οι νυχτερίδες, οι σαύρες και ορισμένα είδη πιθήκων, φαίνεται ότι καταφέρνουν να παρακάμψουν τον φραγμό. Αυτό οδήγησε τους επιστήμονες να μιλούν πλέον για έναν διαβαθμισμένο φραγμό και όχι για απόλυτο διαχωρισμό.
Μια πρόσφατη μελέτη του 2023, που ανέλυσε πάνω από 20.000 σπονδυλωτά είδη, έδειξε ότι οι ζωικοί πληθυσμοί της Νοτιοανατολικής Ασίας αναπτύχθηκαν σε τροπικά περιβάλλοντα με αρκετή υγρασία, επιτρέποντάς τους να επεκταθούν σταδιακά προς τη Νέα Γουινέα μέσω νησιωτικών «σκαλοπατιών». Αντίθετα, η πανίδα της αυστραλιανής ηπείρου διαμορφώθηκε σε πιο ξηρές συνθήκες, γεγονός που περιόρισε την ικανότητά της να εξαπλωθεί προς τα βόρεια.
Η γραμμή που σχεδίασε με το χέρι του ο Wallace πάνω σε έναν χάρτη πριν από σχεδόν 160 χρόνια εξακολουθεί να αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο κατανόησης της βιολογικής εξέλιξης. Όπως σημείωσε εύστοχα η ιστορικός των επιστημών Jane Camerini, οι χάρτες του Darwin και του Wallace ήταν η «σκηνή» πάνω στην οποία διαδραματίστηκε το δράμα της εξέλιξης, εξίσου σημαντικοί με την ίδια τη γεωλογική χρονολόγηση.
Σήμερα, η Γραμμή του Wallace μάς υπενθυμίζει ότι οι φυσικοί φραγμοί, όσο αόρατοι κι αν είναι, έχουν τη δύναμη να καθορίσουν τη μορφή της ζωής σε ολόκληρες ηπείρους.
[via]
