Η Wikipedia, για πάνω από δύο δεκαετίες ο θεμέλιος λίθος της διαδικτυακής γνώσης, αρχίζει να νιώθει την πίεση μιας εποχής που αλλάζει με καταιγιστικό ρυθμό. Η δωρεάν εγκυκλοπαίδεια, που υπήρξε για χρόνια συνώνυμο της αναζήτησης αξιόπιστης πληροφορίας, βλέπει πλέον την επισκεψιμότητά της να μειώνεται, όχι εξαιτίας της ποιότητας του περιεχομένου της, αλλά επειδή η ίδια η δομή του διαδικτύου μεταμορφώνεται.
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Wikimedia Foundation, η κίνηση από πραγματικούς ανθρώπινους χρήστες έχει μειωθεί κατά περίπου 8% σε σχέση με πέρσι. Αν και αυτό μπορεί να φαίνεται σαν μια φυσιολογική διακύμανση, πίσω από αυτό κρύβεται κάτι πιο βαθύ: η άνοδος της παραγωγικής AI στα εργαλεία αναζήτησης και η αλλαγή στις συνήθειες ενημέρωσης των νεότερων γενεών, που πλέον προτιμούν τα σύντομα, κάθετα βίντεο από την ανάγνωση παραγράφων.
Όπως εξηγεί ο Marshall Miller, στέλεχος της Wikimedia Foundation, η μείωση έγινε πιο εμφανής έπειτα από την αναβάθμιση των μηχανισμών ανίχνευσης bots. Η νέα ανάλυση αποκάλυψε ότι ένα μέρος των επισκέψεων που είχαν καταγραφεί τους περασμένους μήνες προερχόταν στην πραγματικότητα από αυτοματοποιημένα προγράμματα που μιμούνταν ανθρώπινη δραστηριότητα. Όταν αφαιρέθηκαν τα ψευδή αυτά δεδομένα, η πραγματική κίνηση των χρηστών φάνηκε αισθητά μειωμένη, επιβεβαιώνοντας μια ανησυχητική τάση.
Μία από τις βασικές αιτίες του φαινομένου είναι η νέα γενιά μηχανών αναζήτησης. Σήμερα, πληκτρολογώντας μια ερώτηση στο Google ή στο Bing, οι χρήστες δεν λαμβάνουν απλώς links, αλλά απαντήσεις έτοιμες, δημιουργημένες από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Αυτά τα μοντέλα, βασισμένα σε δεδομένα που περιλαμβάνουν και άρθρα της Wikipedia, συνοψίζουν τις πληροφορίες απευθείας στη σελίδα αποτελεσμάτων. Έτσι, οι χρήστες διαβάζουν τα δεδομένα της Wikipedia χωρίς ποτέ να επισκεφθούν την ίδια την εγκυκλοπαίδεια.
Η Google αρνείται ότι τα συστήματα όπως το AI Overview μειώνουν την επισκεψιμότητα των ιστοσελίδων, όμως τα εσωτερικά στοιχεία της Wikimedia δείχνουν ξεκάθαρα το αντίθετο. Πολλοί εκδότες, από μεγάλα διεθνή μέσα έως και εκδοτικούς ομίλους στη χώρα μας (ανάμεσα τους και το Techgear.gr), έχουν ήδη εκφράσει ανησυχία και προχωρήσει σε καταγγελίες για την απώλεια εσόδων από διαφημίσεις, καθώς οι χρήστες δεν χρειάζεται πλέον να εγκαταλείπουν τη σελίδα αναζήτησης.
Το δεύτερο μεγάλο πλήγμα προέρχεται από τον τρόπο που ενημερώνεται η νέα γενιά. Για πολλούς νέους χρήστες, το TikTok, το YouTube ή το Instagram έχουν αντικαταστήσει πλήρως τις παραδοσιακές πηγές πληροφόρησης. Το σύντομο, οπτικό και συχνά χιουμοριστικό περιεχόμενο κάνει την κατανάλωση πληροφορίας πιο άμεση και ελκυστική, αλλά ταυτόχρονα πιο επιφανειακή. Η έννοια του «διαβάζω ένα άρθρο» δίνει τη θέση της στο «παρακολουθώ ένα βίντεο 30 δευτερολέπτων».
Αυτή η αλλαγή δεν επηρεάζει μόνο τη Wikipedia, αλλά και ολόκληρη τη λογική της διαδικτυακής αναζήτησης. Λιγότερα κλικ σημαίνουν λιγότερη επισκεψιμότητα, λιγότερη αλληλεπίδραση και τελικά λιγότερη παραγωγή περιεχομένου.
Παρά τη μείωση στις επισκέψεις, η Wikipedia παραμένει θεμέλιο της ψηφιακής γνώσης. Οι πληροφορίες της χρησιμοποιούνται σε εκπαιδευτικά προγράμματα, σε εφαρμογές, ακόμη και σε μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης που συνθέτουν κείμενα και απαντήσεις. Όμως η αλλαγή αυτή έχει πρακτικές συνέπειες: λιγότεροι αναγνώστες σημαίνει λιγότεροι εθελοντές που ενημερώνουν τα λήμματα και, κυρίως, λιγότερες δωρεές για τη χρηματοδότηση της πλατφόρμας.
Η Wikimedia Foundation, που λειτουργεί χωρίς διαφημίσεις και βασίζεται αποκλειστικά σε συνεισφορές, ανησυχεί ότι αυτή η πτωτική πορεία θα περιορίσει τη δυνατότητά της να διατηρεί τους servers, να χρηματοδοτεί εκπαιδευτικά προγράμματα και να υποστηρίζει κοινότητες συντακτών παγκοσμίως.
Για να αντιμετωπίσει αυτή τη νέα πραγματικότητα, η Wikimedia αναπτύσσει ένα σύστημα διαφάνειας και απόδοσης πηγών, το οποίο θα επισημαίνει καθαρά την προέλευση των πληροφοριών που χρησιμοποιούνται από τρίτους, είτε πρόκειται για μηχανές αναζήτησης είτε για εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης. Παράλληλα, δύο νέες ομάδες εργασίας έχουν αναλάβει να διερευνήσουν τρόπους προσέγγισης νεότερων χρηστών, αξιοποιώντας τα κοινωνικά δίκτυα και τα πολυμεσικά formats.
Η Wikimedia επίσης καλεί τους τεχνολογικούς κολοσσούς που χρησιμοποιούν το περιεχόμενο της Wikipedia να βοηθήσουν ενεργά στην προώθηση των πρωτότυπων πηγών, ένα είδος «ηθικής υποχρέωσης» απέναντι στην ανοιχτή γνώση.
Ο Marshall Miller καταλήγει με μια υπενθύμιση που αξίζει να ακουστεί: η ελεύθερη γνώση δεν σημαίνει μόνο δωρεάν πρόσβαση, αλλά και αναγνώριση της ανθρώπινης εργασίας που τη δημιουργεί. Κάθε φορά που διαβάζουμε μια σύνοψη από κάποιο AI ή βλέπουμε ένα επεξηγηματικό βίντεο στο TikTok, πίσω από τα δεδομένα υπάρχουν χιλιάδες εθελοντές που γράφουν, επαληθεύουν και διορθώνουν.
Όταν ψάχνουμε κάτι στο διαδίκτυο, πρέπει να θυμόμαστε να κάνουμε κλικ στην πηγή. Η γνώση που μοιραζόμαστε υπάρχει χάρη σε πραγματικούς ανθρώπους.
[source]
