Φανταστείτε πως συμμετέχετε σε ένα τηλεπαιχνίδι, όπου ο παρουσιαστής σας ζητά να διαλέξετε τυχαία ένα από τρία κουτιά: Α, Β ή C. Ας πούμε ότι επιλέγετε το Β. Στη συνέχεια, ο παρουσιαστής ανοίγει ένα από τα δύο κουτιά που απομένουν – το C – και αποκαλύπτει ότι δεν περιέχει το έπαθλο. Τώρα έρχεται η κρίσιμη ερώτηση: θα παραμείνετε στην αρχική σας επιλογή, ή θα αλλάξετε γνώμη επιλέγοντας το Α;
Αυτό είναι το γνωστό Monty Hall problem, που πήρε το όνομά του από τον Αμερικανό παρουσιαστή τηλεπαιχνιδιών. Ένα φαινομενικά απλό παζλ, το οποίο έχει απασχολήσει μαθηματικούς για δεκαετίες, αλλά ταυτόχρονα ανοίγει παράθυρο και στον τρόπο που λειτουργεί το ανθρώπινο μυαλό. Γιατί κάποιοι μένουν πιστοί στην πρώτη τους απόφαση, ενώ άλλοι επιλέγουν να αλλάξουν; Και τι μπορεί να αποκαλύπτει αυτή η απόφαση για τον τρόπο σκέψης μας;
Οι επιστήμονες ερμηνεύουν αυτό το φαινόμενο μέσα από την έννοια της μεταγνώσης. Με απλά λόγια, πρόκειται για την ικανότητα που έχουμε να αξιολογούμε τον εαυτό μας: πόσο καλά εκτελούμε ένα έργο, αν είμαστε σίγουροι για την επιλογή μας ή αν χρειάζεται να την αναθεωρήσουμε. Είναι σαν μια εσωτερική φωνή που μας λέει αν είμαστε «στο σωστό δρόμο» ή αν πρέπει να ξανασκεφτούμε την κίνηση μας.
Η λογική θα έλεγε πως όσο μικρότερη είναι η αυτοπεποίθησή μας, τόσο πιθανότερο είναι να αλλάξουμε γνώμη. Ωστόσο, έρευνες δείχνουν ότι στην πράξη οι άνθρωποι αλλάζουν πολύ λιγότερο συχνά από όσο θα περίμενε κανείς. Αυτό είναι παράδοξο, δεδομένου ότι συχνά νιώθουμε αβεβαιότητα για τις αποφάσεις μας.
Ενδιαφέρον έχει, όμως, ότι όταν οι άνθρωποι αποφασίζουν να αλλάξουν γνώμη, η νέα επιλογή τους είναι συνήθως πιο σωστή. Αυτή η ικανότητα ονομάζεται «μεταγνωστική ευαισθησία» και αντανακλά την ακρίβεια με την οποία αντιλαμβανόμαστε πότε αξίζει να αναθεωρήσουμε. Μάλιστα, φαίνεται πως υπό πίεση χρόνου, οι αποφάσεις για αλλαγή γίνονται ακόμη πιο εύστοχες.
Ένα από τα πιο συναρπαστικά ερωτήματα είναι το πότε ακριβώς ο εγκέφαλος αποφασίζει να αλλάξει γνώμη. Πρόσφατα πειράματα σε εργαστήριο, όπου οι συμμετέχοντες καλούνταν να απαντήσουν σε ερωτήσεις για κινούμενες εικόνες σε οθόνη, αποκάλυψαν κάτι εντυπωσιακό: η εγκεφαλική δραστηριότητα προέβλεπε την αλλαγή γνώμης αρκετά δευτερόλεπτα πριν αυτή συμβεί.
Η ανακάλυψη αυτή ανοίγει τον δρόμο για εφαρμογές σε επαγγελματικούς τομείς υψηλής ευθύνης, όπως η υγεία ή η άμυνα. Εάν καταστεί δυνατό να «εκπαιδευτεί» ο εγκέφαλος με βάση αυτά τα σήματα, ίσως οι άνθρωποι να καταλήγουν εξαρχής σε καλύτερες επιλογές, χωρίς να χρειάζεται να διορθώνουν την πορεία τους εκ των υστέρων.
Παρά τα ευρήματα που δείχνουν ότι οι αλλαγές συχνά οδηγούν σε καλύτερα αποτελέσματα, πολλοί άνθρωποι αποφεύγουν να μεταβάλουν τις αποφάσεις τους. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Μια εξήγηση είναι ότι η αλλαγή γνώμης απαιτεί πρόσθετη γνωστική προσπάθεια: πρέπει να επανεξετάσουμε την αρχική μας σκέψη και να αξιολογήσουμε εναλλακτικές. Σε πολλές καθημερινές επιλογές, αυτή η προσπάθεια δεν θεωρείται αναγκαία. Άλλωστε, το να αγοράσουμε κατά λάθος το «λάθος» αναψυκτικό με γεύση πορτοκάλι δεν έχει σοβαρές συνέπειες. Μάλιστα, έρευνες δείχνουν ότι οι καταναλωτές είναι πιο ικανοποιημένοι όταν έχουν λιγότερες επιλογές – ένα φαινόμενο γνωστό ως «παράδοξο της επιλογής».
Ένας δεύτερος λόγος είναι κοινωνικός. Οι συνεχείς αλλαγές γνώμης μπορεί να θεωρηθούν ένδειξη αστάθειας, κάτι που επηρεάζει αρνητικά τις προσωπικές σχέσεις. Οι άνθρωποι προτιμούν να δείχνουν συνεπείς και αξιόπιστοι, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει πως επιμένουν σε μια λιγότερο καλή απόφαση.
Η επιστήμη της αλλαγής γνώμης εξελίσσεται ραγδαία. Στόχος των ερευνητών είναι να εντοπίσουν συγκεκριμένα «μοτίβα» εγκεφαλικής δραστηριότητας που προβλέπουν με ακρίβεια τις μελλοντικές αποφάσεις. Αν κάτι τέτοιο καταστεί εφικτό, τότε θα μπορούσαμε να φανταστούμε εφαρμογές που βοηθούν τους ανθρώπους να γνωρίζουν πότε πρέπει να αλλάξουν γνώμη, βελτιώνοντας την καθημερινή ζωή αλλά και την επαγγελματική τους απόδοση.
[via]
