Καθώς περπατάς στον δρόμο ή σερβίρεις τον καφέ σου, παρατηρώντας ασυναίσθητα το κινητό, ξαφνικά εμφανίζεται εκείνη η μελωδία. Δεν την επέλεξες, αλλά επιμένει να επιστρέφει. Σαν σταγόνα από τη βρύση ή σαν ειδοποίηση που δεν μπορείς να απενεργοποιήσεις, η μουσική επιμένει στον νου σου, αναγκάζοντάς σε να την ξανακούσεις χωρίς καν να το θέλεις.
Για πολλούς, το φαινόμενο είναι απλώς μια περίεργη, αλλά αδιάφορη εμπειρία. Στην επιστήμη όμως, έχει όνομα: earworm. Πρόκειται για μικρά μουσικά κομμάτια που εγκαθίστανται στο μυαλό και επαναλαμβάνονται συνεχώς, χωρίς τη συνειδητή επιλογή μας. Σύμφωνα με τη National Library of Medicine των ΗΠΑ, έως και το 98% του δυτικού πληθυσμού έχει βιώσει ένα earworm κάποια στιγμή στη ζωή του. Για τους περισσότερους αποτελεί απλώς μια ευχάριστη ή αστεία εμπειρία, αλλά για κάποιους μπορεί να γίνει ενοχλητικό ή ακόμη και αγχωτικό.
Η επιστήμη έχει προσπαθήσει να κατανοήσει γιατί ορισμένα τραγούδια «κολλάνε» περισσότερο από άλλα. Μελέτες δείχνουν ότι τα earworms είναι αποτέλεσμα μιας σύνθεσης μουσικών και νευρολογικών παραγόντων. Οι μελωδίες που επαναλαμβάνονται συχνότερα έχουν απλές δομές, γρήγορο ρυθμό και εύκολες γραμμές που μπορεί κανείς να μουρμουρίσει. Η μουσικολόγος Kelly Jakubowski, σε μελέτη που ανέλυσε πάνω από 3.000 τραγούδια, διαπίστωσε ότι αυτά που μένουν στο μυαλό παρουσιάζουν κοινά μελωδικά μοτίβα και ταχύτερο μέσο ρυθμό σε σχέση με τα υπόλοιπα.
Το μυστικό κρύβεται στον εγκέφαλο. Ο ακουστικός φλοιός, ο ίδιος που χρησιμοποιείται για την ακοή πραγματικής μουσικής, ενεργοποιείται ακόμη και όταν φανταζόμαστε ένα τραγούδι. Η ψυχολογική κατάσταση επηρεάζει επίσης την εμφάνιση ενός earworm: το άγχος, η απόσπαση της προσοχής ή η νοσταλγία μπορούν να ανοίξουν την πόρτα ώστε μια μελωδία να εγκατασταθεί ξαφνικά και ανεξέλεγκτα.
Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι εξίσου ευάλωτοι σε αυτά τα loops. Κάποιοι σχεδόν δεν τα παρατηρούν, ενώ άλλοι βιώνουν έντονη εμμονή, σαν ο εγκέφαλος να «κολλάει» σε μια συνεχή επανάληψη. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα earworms γίνονται αντιληπτά απλώς ως μια αστεία ή ενδιαφέρουσα παραξενιά, αλλά όταν η επανάληψη γίνεται επίμονη ή ενοχλητική, μπορεί να σηματοδοτεί σοβαρότερα ζητήματα. Ο ψυχίατρος Srini Pillay, καθηγητής στο Harvard Medical School, επισημαίνει ότι αυτά τα επίμονα loops μπορεί να σχετίζονται με διαταραχές όπως οι ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές, ημικρανίες, σπάνιες μορφές επιληψίας ή ακόμα και συνέπειες από εγκεφαλικά επεισόδια.
Τι μπορεί να κάνει κάποιος για να απαλλαγεί από ένα earworm; Δεν υπάρχει μαγική λύση, αλλά υπάρχουν στρατηγικές που βοηθούν. Παράδοξα, η προσπάθεια να μπλοκάρεις τη μελωδία είναι η λιγότερο αποτελεσματική: όσο περισσότερο προσπαθείς να την ξεφορτωθείς, τόσο περισσότερο κολλάει. Αντιθέτως, η αποδοχή της μελωδίας χωρίς αντίσταση συχνά λειτουργεί καλύτερα. Κάποιοι ακούν ολόκληρο το τραγούδι, άλλοι το αντικαθιστούν με μια νέα μελωδία, ενώ άλλοι επιλέγουν να μασάνε τσίχλα, ώστε να παρεμποδιστεί η επαναλαμβανόμενη νοητική διαδικασία.
Το φαινόμενο των earworms μας θυμίζει ότι ο εγκέφαλος διαθέτει δικές του δυναμικές και ότι η μουσική μπορεί να τον επηρεάσει χωρίς την άδειά μας. Αποτελεί μια μικρή, καθημερινή απόδειξη της περίπλοκης λειτουργίας της σκέψης και της μνήμης, που συνδυάζει νευρολογικούς και ψυχολογικούς παράγοντες με τον πιο απροσδόκητο τρόπο.
[via]
