Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ιατρικής γύρω από τη σκλήρυνση κατά πλάκας (MS) ήταν πάντα το πότε ξεκινά πραγματικά η ασθένεια. Για δεκαετίες, οι γιατροί είχαν ως σημείο αναφοράς την πρώτη εμφάνιση συμπτωμάτων, προβλήματα όρασης, κινητικές δυσκολίες, μούδιασμα. Όμως μια νέα, εντυπωσιακά λεπτομερής έρευνα από το UC San Francisco δείχνει πως όταν ο ασθενής αναζητά για πρώτη φορά βοήθεια, η MS έχει ήδη προκαλέσει σημαντικές βλάβες στον εγκέφαλο… εδώ και χρόνια.
Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Nature Medicine, καταγράφει με πρωτοφανή ακρίβεια τα πρώτα βήματα της νόσου, αποκαλύπτοντας έναν καλά κρυμμένο πόλεμο του ανοσοποιητικού συστήματος εναντίον της μυελίνης, της προστατευτικής επικάλυψης γύρω από τις νευρικές ίνες. Το πιο συγκλονιστικό: τα πρώτα ίχνη αυτής της επίθεσης μπορούν να εντοπιστούν μέχρι και επτά χρόνια πριν από τη διάγνωση.
Η ομάδα των ερευνητών, με επικεφαλής τον Ahmed Abdelhak του UCSF, ανέλυσε περισσότερες από 5.000 πρωτεΐνες σε δείγματα αίματος 134 ανθρώπων που αργότερα ανέπτυξαν MS. Τα δείγματα προέρχονταν από το U.S. Department of Defense Serum Repository, μια τεράστια βάση δεδομένων που φυλάσσει για δεκαετίες αίμα υποψήφιων στρατιωτικών. Αυτό έδωσε στους επιστήμονες μια σπάνια ευκαιρία: να δουν τι συνέβαινε στο ανοσοποιητικό των συμμετεχόντων πριν ακόμη εμφανιστεί η παραμικρή ένδειξη νευρολογικού προβλήματος.
Οι πρώτες ενδείξεις ζημιάς εντοπίστηκαν στο MOG, μια πρωτεΐνη που σχετίζεται με τη μυελίνη. Επτά χρόνια πριν από τη διάγνωση, τα επίπεδά της άρχισαν να ανεβαίνουν, σηματοδοτώντας τις πρώτες επιθέσεις στο προστατευτικό περίβλημα των νευρικών ινών. Περίπου έναν χρόνο αργότερα εμφανίστηκαν στο αίμα αυξημένα επίπεδα NLC, μιας πρωτεΐνης που λειτουργεί σαν δείκτης άμεσης βλάβης των ίδιων των νευρικών κυττάρων.
Εκείνη την περίοδο παρατηρήθηκε και κάτι ακόμη πιο ενδιαφέρον: μια σαφής άνοδος στο IL-3, ένα μόριο που φαίνεται να παίζει κεντρικό ρόλο στην έναρξη της ανοσολογικής επίθεσης. Το IL-3 λειτουργεί σαν καμπανάκι συναγερμού, καλώντας ανοσοκύτταρα να εισέλθουν στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό. Με απλά λόγια, πυροδοτεί τον καταρράκτη των γεγονότων που τελικά οδηγούν στη συμπτωματολογία της MS.
Ο Abdelhak περιγράφει τη σημασία των ευρημάτων σχεδόν ως σημείο καμπής: η αναγνώριση αυτών των βιολογικών δεικτών, είπε, μπορεί να επαναπροσδιορίσει τον τρόπο με τον οποίο διαγιγνώσκουμε, παρακολουθούμε και ίσως κάποτε θεραπεύουμε την MS. Αντί να κυνηγάμε τη νόσο όταν έχει ήδη αφήσει βαθιές ουλές στο νευρικό σύστημα, ίσως μπορέσουμε να την εντοπίσουμε στην αρχή της — όταν η βλάβη είναι ακόμη περιορισμένη.
Συνολικά, η ομάδα βρήκε περίπου 50 πρωτεΐνες που εμφανίζονται με συνέπεια στα πρώτα στάδια της νόσου. Από αυτές, οι 21 κρίθηκαν σύμφωνα με τα δεδομένα ως οι πιο αξιόπιστες για πιθανή μελλοντική χρήση σε αιματολογικές εξετάσεις. Οι ερευνητές έχουν ήδη καταθέσει αίτηση για σχετική πατέντα, ανοίγοντας τον δρόμο για ένα νέο είδος προληπτικού τεστ που θα μπορούσε να αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού.
Η μεγαλύτερη πρόκληση που παραμένει είναι η εξής: ακόμα κι αν αναγνωρίσουμε τη νόσο χρόνια πριν εμφανιστούν τα κλασικά νευρολογικά συμπτώματα, τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό; Ο Ari Green, επικεφαλής της Division of Neuroimmunology and Glial Biology στο UCSF και ανώτερος συγγραφέας της μελέτης, θεωρεί πως αυτή η νέα γνώση είναι το πρώτο βήμα για μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση. Αν γνωρίζουμε τι συμβαίνει τόσο νωρίς, ανοίγει η πόρτα για προληπτικές παρεμβάσεις, ίσως ακόμη και για τη δυνατότητα να προστατεύσουμε ανθρώπους προτού η MS βλάψει μόνιμα το νευρικό τους σύστημα.
Η ιδέα ενός τεστ αίματος που θα μπορεί να προβλέψει τον κίνδυνο εμφάνισης MS μπορεί να ακούγεται φουτουριστική, αλλά δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Με τόσους πρώιμους δείκτες να εμφανίζονται με συνέπεια στα δεδομένα, η ανάπτυξη μιας αξιόπιστης εξέτασης μοιάζει πλέον ζήτημα χρόνου και επιβεβαίωσης σε μεγαλύτερους πληθυσμούς.
