Περισσότερο από δύο αιώνες μετά την καταστροφική εκστρατεία του Ναπολέοντα στη Ρωσία, μια ομάδα επιστημόνων από το Institut Pasteur έρχεται να φωτίσει με επιστημονική ακρίβεια ένα από τα μεγαλύτερα στρατιωτικά μυστήρια της Ιστορίας. Μέσα από την ανάλυση αρχαίου DNA στα οστά Γάλλων στρατιωτών, οι ερευνητές ανακάλυψαν τα μικρόβια που μάστιζαν τον γαλλικό στρατό κατά την υποχώρησή του το 1812, αποκαλύπτοντας ότι δύο θανατηφόρες ασθένειες, ο παρατυφοειδής πυρετός και ο υποτροπιάζων πυρετός, ίσως έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ήττα που άλλαξε την Ευρώπη.
Η έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Current Biology στις 24 Οκτωβρίου 2025, συνδύασε αιώνες ιστορίας με αιχμή της γενετικής τεχνολογίας. Ερευνητές από τη Μονάδα Μικροβιακής Παλαιογονιδιωματικής του Institut Pasteur και το Εργαστήριο Βιοπολιτισμικής Ανθρωπολογίας του Aix Marseille University ανέλυσαν το DNA από τα υπολείμματα 13 Γάλλων στρατιωτών. Τα λείψανα είχαν βρεθεί το 2002 σε έναν ομαδικό τάφο στο Βίλνιους της Λιθουανίας, σημείο όπου οι στρατιώτες του Ναπολέοντα πέθαναν κατά τη διάρκεια της χαοτικής υποχώρησης από τη Μόσχα.
Χρησιμοποιώντας τεχνολογία επόμενης γενιάς στην ανάλυση αρχαίου DNA, οι ερευνητές αναζήτησαν μικροσκοπικά ίχνη παθογόνων οργανισμών. Το αποτέλεσμα; Εντοπίστηκαν δύο βακτήρια που έχουν αφήσει ανεξίτηλο αποτύπωμα στην ιατρική ιστορία: Salmonella enterica (τύπος Paratyphi C), υπεύθυνη για τον παρατυφοειδή πυρετό, και Borrelia recurrentis, το βακτήριο που προκαλεί τον υποτροπιάζοντα πυρετό και μεταδίδεται από ψείρες.
Και οι δύο λοιμώξεις προκαλούν υψηλό πυρετό, αδυναμία, αφυδάτωση και έντονες γαστρεντερικές διαταραχές. Μέσα στις άθλιες συνθήκες του ρωσικού χειμώνα — πείνα, εξάντληση και κακές συνθήκες υγιεινής — τα μικρόβια αυτά βρήκαν το ιδανικό περιβάλλον για να εξαπλωθούν. Από τα 13 δείγματα που εξετάστηκαν, το DNA της S. enterica εντοπίστηκε σε τέσσερις στρατιώτες, ενώ της B. recurrentis σε δύο.
Αυτή είναι η πρώτη φορά που υπάρχει άμεση γενετική απόδειξη ότι αυτοί οι παθογόνοι οργανισμοί υπήρχαν μέσα στον στρατό του Ναπολέοντα. Η συμβολή τους στον τεράστιο αριθμό θυμάτων παραμένει δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί, ωστόσο τα ευρήματα συμπληρώνουν προηγούμενες ενδείξεις για άλλες ασθένειες, όπως τον τύφο (Rickettsia prowazekii) και τον πυρετό των χαρακωμάτων (Bartonella quintana). Όλες μαζί σχηματίζουν μια εικόνα επιδημιολογικής καταστροφής που υπερέβη τις ανθρώπινες απώλειες της μάχης.
Τα δείγματα που μελετήθηκαν αποτελούν ένα ελάχιστο κλάσμα των 3.000 σωρών που έχουν βρεθεί στο σημείο, και φυσικά ένα απειροελάχιστο ποσοστό των 500.000 έως 600.000 στρατιωτών που συμμετείχαν στην εκστρατεία. Από αυτούς, περίπου οι μισοί δεν επέστρεψαν ποτέ. Ωστόσο, τα ευρήματα της ομάδας ενισχύουν την υπόθεση ότι η κατάρρευση της Μεγάλης Στρατιάς δεν οφειλόταν μόνο στον παγετό και στην πείνα, αλλά και σε μια επιδημία που σάρωσε τις γραμμές της.
Ο Nicolás Rascovan, επικεφαλής της Μονάδας Μικροβιακής Παλαιογονιδιωματικής στο Institut Pasteur, εξήγησε τη σημασία της έρευνας:
Η πρόσβαση σε γονιδιωματικά δεδομένα παθογόνων από ιστορικούς πληθυσμούς μας επιτρέπει να κατανοήσουμε πώς εξελίχθηκαν, εξαπλώθηκαν ή εξαφανίστηκαν οι μολυσματικές ασθένειες μέσα στον χρόνο. Αυτή η γνώση μάς βοηθά να αντιμετωπίσουμε καλύτερα τις προκλήσεις που συνεχίζουν να μας απειλούν και σήμερα.
Για να φτάσουν σε αυτά τα αποτελέσματα, οι επιστήμονες συνεργάστηκαν με το University of Tartu στην Εσθονία και ανέπτυξαν μια πρωτοποριακή μέθοδο ταυτοποίησης παθογόνων σε ιδιαίτερα φθαρμένα δείγματα DNA. Το νέο αυτό «εργαστηριακό φίλτρο» τους επέτρεψε να αναγνωρίσουν με ακρίβεια μικροοργανισμούς, ακόμα κι όταν το γενετικό τους υλικό βρέθηκε σε ελάχιστη ποσότητα ή σε σπασμένα τμήματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, κατάφεραν να εντοπίσουν ακόμα και συγκεκριμένες εξελικτικές γραμμές των μικροβίων.
Όπως εξηγεί ο Rascovan,
Το DNA στα αρχαία ανθρώπινα λείψανα είναι εξαιρετικά κατακερματισμένο. Έτσι, χρειάζονται μέθοδοι που να μπορούν να “ακούσουν” αυτά τα ασθενή σήματα και να ξεχωρίσουν τα ίχνη των παθογόνων μέσα από τον θόρυβο των αιώνων.
Οι περιγραφές των συμπτωμάτων από αυτόπτες μάρτυρες της εποχής, πυρετοί που επανέρχονταν, διάρροιες, μαζικοί θάνατοι μέσα στα στρατόπεδα, ταιριάζουν απόλυτα με τις ασθένειες που εντοπίστηκαν τώρα. Η νέα γενετική απόδειξη, επομένως, δεν αλλάζει μόνο όσα γνωρίζουμε για την υγειονομική κατάσταση του στρατού του Ναπολέοντα, αλλά και τον τρόπο που κατανοούμε την ίδια την έκβαση της εκστρατείας του 1812.
Όταν ο Ναπολέων ξεκίνησε για τη Ρωσία, η Μεγάλη Στρατιά του αριθμούσε περίπου 600.000 άνδρες. Λίγους μήνες αργότερα, κατά την επιστροφή μέσω της παγωμένης Λιθουανίας, είχαν απομείνει λιγότεροι από 100.000. Ο ρωσικός χειμώνας, η πείνα και η εξάντληση ήταν σίγουρα καθοριστικοί παράγοντες. Όμως, όπως φαίνεται πλέον, οι μικροσκοπικοί εχθροί που έκρυβε μέσα της η ίδια η στρατιά ίσως υπήρξαν οι πιο αδυσώπητοι.
[source]
