Μια ιστορική στιγμή για την αστρονομία σημειώθηκε πρόσφατα, καθώς για πρώτη φορά οι επιστήμονες κατάφεραν να παρατηρήσουν το ίδιο άστρο λίγο πριν και αμέσως μετά την έκρηξή του σε supernova, ένα γεγονός που σηματοδοτεί μια νέα εποχή στη μελέτη των άστρων που πεθαίνουν.
Μια διεθνής ομάδα ερευνητών χρησιμοποίησε το τηλεσκόπιο James Webb της NASA για να εντοπίσει το άστρο που εξερράγη στις 29 Ιουνίου 2025. Η επιτυχία αυτή θεωρείται πρωτόγνωρη, καθώς οι υπερκαινοφανείς (supernovae) εμφανίζονται ξαφνικά και είναι αδύνατο να προβλεφθεί ποιο άστρο θα εκραγεί μετά. Για να εντοπίσουν την αρχική πηγή, οι αστρονόμοι συγκρίνουν νεότερες παρατηρήσεις με παλαιότερες εικόνες του ίδιου σημείου του ουρανού, αναζητώντας το φωτεινό σημείο που πλέον έχει εξαφανιστεί.
Αυτό που κάνει τη συγκεκριμένη ανακάλυψη μοναδική είναι ότι το James Webb λειτουργεί μόλις τρία χρόνια, και για πρώτη φορά μια παλαιότερη φωτογραφία του συνέπεσε με την τοποθεσία μιας νέας υπερκαινοφανούς έκρηξης.
Η υπερκαινοφανής, ονόματι SN 2025pht, προήλθε από έναν κόκκινο υπεργίγαντα, έναν από τους μεγαλύτερους τύπους άστρων στο Σύμπαν, που βρισκόταν σε απόσταση περίπου 40 εκατομμυρίων ετών φωτός, στον γαλαξία NGC 1637.
«Εδώ και δεκαετίες προσπαθούμε να κατανοήσουμε τι ακριβώς συμβαίνει όταν εκρήγνυνται οι κόκκινοι υπεργίγαντες», δήλωσε ο Charlie Kilpatrick, ερευνητής στο Northwestern University και επικεφαλής της μελέτης. «Μόνο τώρα, χάρη στο Webb, διαθέτουμε τα δεδομένα και την υπέρυθρη ευαισθησία που μας επιτρέπουν να αναγνωρίσουμε με ακρίβεια το είδος του άστρου που εξερράγη και το περιβάλλον γύρω του».
Το αρχικό άστρο ήταν περίπου 15 φορές πιο ογκώδες από τον Ήλιο, αλλά η ιδιαιτερότητά του ήταν το παχύ στρώμα σκόνης που το περιέβαλλε. Αυτή η «κουβέρτα» σκόνης σκέπαζε μεγάλο μέρος της φωτεινότητάς του, κάνοντάς το να φαίνεται πολύ πιο αμυδρό και κόκκινο απ’ ό,τι στην πραγματικότητα. Με την πανίσχυρη υπέρυθρη όραση του Webb, οι αστρονόμοι κατάφεραν να «δουν μέσα» από αυτή τη σκόνη και να εντοπίσουν το άστρο πριν την έκρηξη.
Συνδυάζοντας εικόνες από τα τηλεσκόπια Hubble και Webb, οι ερευνητές ταύτισαν τη θέση της έκρηξης με μία μόνο κόκκινη πηγή φωτός. Αν και το άστρο ήταν περίπου 100.000 φορές πιο λαμπρό από τον Ήλιο, εξαιτίας της σκόνης έμοιαζε πάνω από εκατό φορές πιο αμυδρό απ’ όσο θα έπρεπε.
Η ανακάλυψη αυτή ίσως εξηγεί γιατί οι αστρονόμοι, ενώ γνωρίζουν ότι πολλοί κόκκινοι υπεργίγαντες πρέπει να εκρήγνυνται, έχουν εντοπίσει πολύ λιγότερους από όσους αναμένονταν. Όπως φαίνεται, πολλοί από αυτούς τους γίγαντες δεν έλειπαν ποτέ – απλώς κρύβονταν πίσω από πυκνά νέφη σκόνης, αόρατοι για τα προηγούμενα τηλεσκόπια.
Ο Kilpatrick, πρώτος συγγραφέας της μελέτης που δημοσιεύθηκε στο The Astrophysical Journal Letters, σημείωσε:
Υποστήριζα εδώ και καιρό αυτή την ερμηνεία, αλλά ακόμη κι εγώ δεν περίμενα να δω ένα τόσο ακραίο παράδειγμα όσο το SN 2025pht. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί οι πιο ογκώδεις υπεργίγαντες φαίνονται να “λείπουν”, επειδή είναι πιο σκονισμένοι.
Η σκόνη που περιέβαλλε το άστρο αποκάλυψε επίσης απροσδόκητες λεπτομέρειες για τη χημεία του. Οι περισσότεροι κόκκινοι υπεργίγαντες περιβάλλονται από σκόνη πλούσια σε οξυγόνο, όμως αυτή τη φορά το υλικό ήταν κυρίως γραφίτης, μια ένωση άνθρακα που συνδέεται συνήθως με άλλα είδη άστρων. Το εύρημα αυτό δείχνει ότι ορισμένοι κόκκινοι υπεργίγαντες ενδέχεται να περνούν απρόβλεπτες φάσεις στα τελευταία στάδια της ζωής τους, αποβάλλοντας ή αναμειγνύοντας υλικά με τρόπους που μεταβάλλουν τη σύνθεση της σκόνης τους.
Οι επιστήμονες ανυπομονούν να χρησιμοποιήσουν το Webb για να μελετήσουν περισσότερα τέτοια «σκονισμένα» περιβάλλοντα γύρω από άστρα που πλησιάζουν στο τέλος τους. Η αποστολή του επερχόμενου διαστημικού τηλεσκοπίου Nancy Grace Roman της NASA θα βοηθήσει στη συνεχή παρακολούθηση κόκκινων υπεργιγάντων, με την ελπίδα να καταγράψει κι άλλες εκρήξεις τη στιγμή που συμβαίνουν.
[via]
