Μια από τις πιο εντυπωσιακές αστρονομικές ανακαλύψεις των τελευταίων ετών έρχεται να υπενθυμίσει ότι, παρά τη φαινομενική ακινησία του ουρανού, το Σύμπαν αλλάζει και μάλιστα όχι προς το πιο φωτεινό. Σύμφωνα με μια διεθνή ομάδα επιστημόνων, το Σύμπαν ψύχεται σταδιακά, καθώς ο ρυθμός σχηματισμού νέων άστρων έχει περάσει προ πολλού το αποκορύφωμά του. Με βάση δεδομένα από το τηλεσκόπιο Euclid του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) και παλαιότερες παρατηρήσεις του Herschel, οι ερευνητές κατάφεραν να δημιουργήσουν τον πιο λεπτομερή θερμικό χάρτη του σύμπαντος που έχει κατασκευαστεί ποτέ.
Το Euclid, που εκτοξεύθηκε τον Ιούλιο του 2023 με πύραυλο της SpaceX, έχει ως αποστολή να ερευνήσει το λεγόμενο «σκοτεινό Σύμπαν», εκείνο το 95% της κοσμικής ύλης και ενέργειας που δεν εκπέμπει φως και παραμένει αόρατο στα τηλεσκόπια. Κατά τη διάρκεια της πρώτης μεγάλης ερευνητικής του αποστολής, το Euclid κατέγραψε δεδομένα από περίπου 2,6 εκατομμύρια γαλαξίες, χαρτογραφώντας τον τρόπο που η θερμότητα και το φως διαχέονται μέσα στον κοσμικό ιστό. Ταυτόχρονα, το Herschel, που είχε λειτουργήσει μεταξύ 2009 και 2013, είχε ήδη καταγράψει τεράστιο όγκο δεδομένων στο υπέρυθρο φάσμα, εκεί όπου εκπέμπει η «σκόνη των άστρων». Συνδυάζοντας τα στοιχεία και από τα δύο τηλεσκόπια, οι επιστήμονες κατάφεραν να μετρήσουν με ακρίβεια τη θερμική ακτινοβολία που εκπέμπεται από το διαστρικό νέφος ύλης σε χρονική κλίμακα δισεκατομμυρίων ετών.
Το αποτέλεσμα ήταν αποκαλυπτικό. Μέσα στα τελευταία 10 δισεκατομμύρια χρόνια, η μέση θερμοκρασία των γαλαξιών έχει μειωθεί κατά περίπου 10 βαθμούς Kelvin, γεγονός που συνδέεται άμεσα με την πτώση του ρυθμού σχηματισμού νέων άστρων. Όπως εξηγεί ο Douglas Scott, κοσμολόγος του University of British Columbia και επικεφαλής της μελέτης, «το Σύμπαν γίνεται ολοένα και πιο ψυχρό και πιο "νεκρό"». Η διαστρική σκόνη, που κάποτε αποτελούσε τη μήτρα των άστρων, ψύχεται και αραιώνει σταδιακά, σηματοδοτώντας το τέλος μιας εποχής που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η «χρυσή εποχή» της δημιουργίας φωτός.
Τα ευρήματα της ομάδας δείχνουν ότι ο ρυθμός δημιουργίας άστρων σήμερα αντιπροσωπεύει μόλις ένα μικρό ποσοστό εκείνου που παρατηρούνταν στο πρώιμο Σύμπαν. Οι γαλαξίες, που κάποτε λειτουργούσαν σαν κοσμικά εργοστάσια φωτός και ενέργειας, πλέον απλώς καταναλώνουν τα τελευταία αποθέματα καυσίμων τους.
Σύμφωνα με τα τρέχοντα κοσμολογικά μοντέλα, το «τέλος της αστρικής δραστηριότητας» δεν θα συμβεί άμεσα, αλλά σε χρονικό ορίζοντα δεκάδων δισεκατομμυρίων ετών. Τότε, ο ουρανός θα κυριαρχείται από θαμπά, ψυχρά αστέρια και μαύρες τρύπες, κατάλοιπα ενός Σύμπαντος που θα έχει χάσει τη λάμψη του. Οι νέες γενιές άστρων, που κάποτε έδιναν ζωή στους γαλαξίες, θα πάψουν να σχηματίζονται, καθώς το υλικό που απαιτείται για τη δημιουργία τους θα έχει διασκορπιστεί ή παγώσει.
Η έρευνα αυτή θεωρείται τεράστιο βήμα για τη σύγχρονη αστροφυσική. Για πρώτη φορά, οι επιστήμονες διαθέτουν έναν ολοκληρωμένο «θερμικό χάρτη» που απεικονίζει όχι μόνο τη δομή του Σύμπαντος, αλλά και την ιστορία της ενεργειακής του εξέλιξης. Η πτώση της θερμοκρασίας των γαλαξιών δεν είναι απλώς μια μέτρηση, αλλά μια αφήγηση για το πώς η κοσμική ενέργεια μετατράπηκε σιγά σιγά από μια θάλασσα φωτός σε έναν ωκεανό ψυχρής σιωπής.
Το Euclid δεν σταματά εδώ. Το τηλεσκόπιο συνεχίζει τη μακρόπνοη αποστολή του να δημιουργήσει τον μεγαλύτερο τρισδιάστατο χάρτη του Σύμπαντος που έχει υπάρξει ποτέ, καταγράφοντας περίπου 1,5 δισεκατομμύρια γαλαξίες. Με κάθε νέα παρατήρηση, οι επιστήμονες αποκτούν βαθύτερη κατανόηση όχι μόνο για τη Σκοτεινή Ύλη και τη Σκοτεινή Ενέργεια, αλλά και για το μέλλον του ίδιου του Σύμπαντος.
[source]
