Αναγνωρίστηκε το πρώτο γονίδιο που μπορεί από μόνο του να προκαλέσει ψυχική ασθένεια

Μια ανατροπή σε όσα γνωρίζαμε για τις ψυχικές ασθένειες φαίνεται πως φέρνουν ερευνητές από το Universität Leipzig, αποκαλύπτοντας για πρώτη φορά ότι ένα και μόνο γονίδιο μπορεί να σταθεί αρκετό ώστε να πυροδοτήσει σοβαρή ψυχιατρική διαταραχή. Το γονίδιο GRIN2A, μέχρι σήμερα γνωστό κυρίως για τη συσχέτισή του με επιληψία και νοητικές δυσκολίες, βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο μιας γενετικής ιστορίας που αλλάζει τις ισορροπίες στην ψυχιατρική έρευνα.

Για δεκαετίες, η επικρατούσα άποψη ήταν ότι οι ψυχικές ασθένειες προκύπτουν από έναν πολύπλοκο συνδυασμό πολλών μικρών γενετικών παραγόντων και περιβαλλοντικών επιρροών. Η πολυγενετική φύση τους θεωρούνταν σχεδόν αναμφισβήτητη. Και πράγματι, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ένας στους επτά ανθρώπους παγκοσμίως ζούσε το 2021 με κάποια μορφή ψυχικής διαταραχής, με το άγχος και την κατάθλιψη να κυριαρχούν. Ωστόσο, τίποτα από αυτά δεν είχε ποτέ αποδοθεί σε ένα μοναδικό, καθοριστικό γονίδιο.

Αυτό αλλάζει με τα νέα ευρήματα του καθηγητή Johannes Lemke, επικεφαλής του Ινστιτούτου Ανθρώπινης Γενετικής στο University of Leipzig Medical Center. Όπως εξηγεί, το GRIN2A είναι το πρώτο γονίδιο που αποδεικνύεται ικανό «από μόνο του» να οδηγήσει στην εμφάνιση ψυχικής ασθένειας, ξεχωρίζοντας καθαρά από όσα μέχρι τώρα θεωρούσαμε δεδομένα γύρω από τους πολυπαραγοντικούς μηχανισμούς.

Η μελέτη βασίστηκε σε στατιστική ανάλυση δεδομένων από 121 άτομα που φέρουν συγκεκριμένες παραλλαγές στο GRIN2A. Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά: αυτές οι μεταλλάξεις σχετίζονται όχι μόνο με τη σχιζοφρένεια – κάτι ήδη υποψιασμένο στη βιβλιογραφία – αλλά και με ένα ευρύτερο φάσμα ψυχιατρικών διαταραχών. Το πιο απρόσμενο όμως είναι το πότε εμφανίζονται αυτές οι ασθένειες. Σε αντίθεση με τις τυπικές περιπτώσεις που εκδηλώνονται στην ενήλικη ζωή, εδώ οι πρώτες ενδείξεις κάνουν την εμφάνισή τους ήδη από την παιδική ή εφηβική ηλικία.

Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι ότι ορισμένα άτομα παρουσίασαν αποκλειστικά ψυχιατρικά συμπτώματα, χωρίς τα συνήθη σημάδια επιληψίας ή μαθησιακών δυσκολιών που συχνά συνοδεύουν τις μεταλλάξεις του GRIN2A. Το μοτίβο αυτό δείχνει πως το γονίδιο μπορεί να λειτουργεί με πολύ πιο στοχευμένο και άμεσο τρόπο απ’ ό,τι πιστεύαμε μέχρι σήμερα.

Η λειτουργία του GRIN2A συνδέεται στενά με τη ρύθμιση της ηλεκτρικής δραστηριότητας των νευρικών κυττάρων, μέσω του NMDA receptor – ενός κρίσιμου μηχανισμού επικοινωνίας στον εγκέφαλο. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ορισμένες παραλλαγές του γονιδίου μειώνουν σημαντικά τη λειτουργικότητα αυτού του υποδοχέα, κάτι που ενδέχεται να αποτελεί τον μηχανισμό πίσω από την πρόωρη εμφάνιση ψυχιατρικών συμπτωμάτων.

Εδώ όμως τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο ενδιαφέροντα: η ομάδα του Lemke, σε συνεργασία με τον Dr. Steffen Syrbe από το Heidelberg University Hospital, εξετάζει μια πιθανή θεραπευτική προσέγγιση που ενεργοποιεί τον υποδοχέα NMDA. Στα αρχικά στάδια πειραματικής θεραπείας, η χορήγηση L-σερίνης (ένα συμπλήρωμα διατροφής) οδήγησε σε αισθητές βελτιώσεις σε ασθενείς που παρουσίαζαν ψυχιατρικές διαταραχές συνδεδεμένες με το GRIN2A. Η L-σερίνη φαίνεται να ενισχύει τη λειτουργία του υποδοχέα, αντισταθμίζοντας εν μέρει τα ελλείμματα που προκαλεί η γονιδιακή παραλλαγή.

Αν αυτά τα αποτελέσματα επιβεβαιωθούν σε μεγαλύτερες κλινικές δοκιμές, θα ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο στη στοχευμένη θεραπεία ψυχιατρικών ασθενειών. Πρόκειται για μια προοπτική που μέχρι σήμερα έμοιαζε μακρινή: η ιδέα ότι μια ψυχική ασθένεια μπορεί να αντιμετωπιστεί με ακρίβεια, στοχεύοντας μια συγκεκριμένη γονιδιακή δυσλειτουργία.

Η έρευνα δεν εμφανίστηκε από το πουθενά. Ο Lemke και ο Syrbe συνεργάζονται εδώ και σχεδόν 15 χρόνια στην κατανόηση διαταραχών που σχετίζονται με τους υποδοχείς του γλουταμινικού σε παιδιά με νευρολογικά προβλήματα. Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας, ο Lemke δημιούργησε ένα διεθνές μητρώο ασθενών με μεταλλάξεις στο GRIN2A – το μεγαλύτερο του είδους του παγκοσμίως. Αυτό το πολύτιμο dataset αποτέλεσε τη βάση για τα νέα ευρήματα.

Η ανακάλυψη ότι ένα και μόνο γονίδιο μπορεί να πυροδοτήσει ψυχική ασθένεια δεν σημαίνει πως οι πολύπλοκοι παράγοντες εξαφανίζονται. Η ψυχική υγεία παραμένει ένα περίπλοκο πεδίο όπου η βιολογία, το περιβάλλον και η εμπειρία αλληλεπιδρούν με τρόπους που ακόμη ανακαλύπτουμε. Ωστόσο, η ταυτοποίηση ενός τόσο καθοριστικού γενετικού παράγοντα δίνει στους ερευνητές ένα νέο εργαλείο για να εξετάσουν τους μηχανισμούς πίσω από σοβαρές διαταραχές.