Μια ομάδα ερευνητών του University of Tokyo κατάφερε να δημιουργήσει διαμάντια χωρίς να χρησιμοποιήσει ούτε ακραία θερμότητα ούτε υψηλή πίεση, τα δύο στοιχεία που μέχρι σήμερα θεωρούνταν απολύτως απαραίτητα. Αντίθετα, αξιοποίησαν μια δέσμη ηλεκτρονίων για να μετασχηματίσουν οργανικά μόρια σε νανοδιαμάντια, ανατρέποντας δεκαετίες καθιερωμένων αντιλήψεων στη χημεία και ανοίγοντας νέους δρόμους για την επιστήμη των υλικών.
Η ερευνητική ομάδα, υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Eiichi Nakamura από το Τμήμα Χημείας του University of Tokyo, ανακάλυψε ότι με την κατάλληλη προετοιμασία δειγμάτων άνθρακα και την έκθεσή τους σε ηλεκτρονική ακτινοβολία, το υλικό μετατρέπεται σε διαμάντι. Το πιο εντυπωσιακό; Η ίδια διαδικασία, που μέχρι τώρα θεωρούταν καταστροφική για ευαίσθητες οργανικές ενώσεις, φαίνεται να τις προστατεύει, αντί να τις καταστρέφει.
Η παραδοσιακή παραγωγή συνθετικών διαμαντιών βασίζεται σε ακραίες συνθήκες, είτε σε πιέσεις εκατομμυρίων ατμοσφαιρών και θερμοκρασίες χιλιάδων βαθμών Κελσίου, είτε σε χημική εναπόθεση ατμών (CVD). Ο Nakamura και η ομάδα του αποφάσισαν να δοκιμάσουν κάτι εντελώς διαφορετικό: μια χαμηλής πίεσης τεχνική που βασίζεται σε ελεγχόμενη ακτινοβόληση ηλεκτρονίων.
Ως αρχικό υλικό επέλεξαν την αδαμαντάνη (C10H16), ένα μόριο του οποίου η δομή από άνθρακα προσομοιάζει τη τετραεδρική διάταξη του διαμαντιού. Θεωρητικά, η μετατροπή την αδαμαντάνη σε διαμάντι απαιτεί την απομάκρυνση των δεσμών υδρογόνου (C-H) και την αντικατάστασή τους με δεσμούς άνθρακα-άνθρακα (C-C), ώστε να σχηματιστεί το τρισδιάστατο πλέγμα του διαμαντιού. Όπως εξηγεί ο Nakamura, «το πρόβλημα δεν ήταν ότι δεν γνωρίζαμε τη θεωρία, αλλά ότι κανείς δεν πίστευε πως μπορεί να συμβεί στην πράξη».
Για να το αποδείξουν, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μια τεχνική μετάδοσης ηλεκτρονικής μικροσκοπίας (TEM), η οποία επιτρέπει την απεικόνιση υλικών σε ατομική κλίμακα. Εκθέτοντας μικρούς κρυστάλλους αδαμαντάνης σε δέσμες ηλεκτρονίων ισχύος 80 έως 200 keV, σε θερμοκρασίες από 100 έως 296 Κέλβιν, κατάφεραν να παρακολουθήσουν τη διαδικασία σχηματισμού νανοδιαμαντιών σχεδόν σε πραγματικό χρόνο.
Η παρατήρηση αποκάλυψε ότι η ηλεκτρονική ακτινοβόληση προκαλεί πολυμερισμό και αναδόμηση του υλικού, οδηγώντας τελικά στη δημιουργία σφαιρικών νανοδιαμαντιών με διάμετρο έως 10 νανόμετρα. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας απελευθερώνεται αέριο υδρογόνο, υποδεικνύοντας τη θραύση των δεσμών C-H, το κρίσιμο βήμα για τη μεταμόρφωση του μορίου σε διαμάντι.
Η ίδια μέθοδος δεν απέδωσε τα ίδια αποτελέσματα με άλλα υδρογονάνθρακες, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι η μοναδική συμμετρική δομή του adamantane είναι καθοριστική για τη διαδικασία. Η ακρίβεια με την οποία ελέγχεται ο ρυθμός της αντίδρασης μέσω της δέσμης ηλεκτρονίων δείχνει ότι η μέθοδος μπορεί να αξιοποιηθεί σε πολλά ακόμη πειράματα χημείας και φυσικής, όπου απαιτείται λεπτομερής έλεγχος σε ατομικό επίπεδο.
Πέρα από τη χημεία των υλικών, η ανακάλυψη έχει ευρύτερες συνέπειες. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι παρόμοιες διεργασίες υψηλής ενέργειας θα μπορούσαν να εξηγήσουν τη φυσική δημιουργία διαμαντιών στο διάστημα, όπως σε μετεωρίτες ή σε πετρώματα πλούσια σε ουράνιο, όπου ηλεκτρονικές ακτινοβολίες από ραδιενεργές διασπάσεις ίσως ενεργούν με παρόμοιο τρόπο.
Η δυνατότητα ελέγχου τέτοιων αντιδράσεων με ακρίβεια ανοίγει νέες προοπτικές και για τεχνολογίες αιχμής, όπως η κατασκευή κβαντικών κουκίδων (quantum dots) με προσαρμοσμένα χαρακτηριστικά για χρήση σε κβαντικούς υπολογιστές ή υπερευαίσθητους αισθητήρες. Επιπλέον, θα μπορούσε να βελτιώσει μεθόδους ηλεκτρονικής λιθογραφίας και μικροσκοπίας, κάνοντας πιο αποδοτική την αλληλεπίδραση μεταξύ ηλεκτρονίων και οργανικών υλικών.
Για τον Nakamura, η στιγμή αυτή αποτελεί την ολοκλήρωση ενός ονείρου που τον απασχολούσε εδώ και δύο δεκαετίες. «Τα υπολογιστικά δεδομένα μπορούν να δείξουν θεωρητικά μονοπάτια αντίδρασης, αλλά εγώ ήθελα να το δω με τα ίδια μου τα μάτια». Η επιμονή του, από το 2004 έως σήμερα, απέδειξε ότι τα ηλεκτρόνια δεν είναι απαραίτητα καταστροφικά για τα οργανικά μόρια, αλλά μπορούν, υπό τις σωστές συνθήκες, να τα οδηγήσουν σε απολύτως ελεγχόμενες και σταθερές αντιδράσεις.
Το αποτέλεσμα είναι σχεδόν ποιητικό: μια διαδικασία που κάποτε θεωρούταν σύμβολο καταστροφής — η ηλεκτρονική ακτινοβόληση — μετατρέπεται τώρα σε δημιουργική δύναμη. Ο Nakamura την αποκαλεί «την απόλυτη απόδειξη ότι τα ηλεκτρόνια μπορούν να μετασχηματίζουν τη χημεία χωρίς να την καταστρέφουν».
Η ανακάλυψη της ομάδας του University of Tokyo δεν περιορίζεται απλώς στην παραγωγή νανοδιαμαντιών. Αναθεωρεί την ίδια την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο μπορούμε να ελέγξουμε τις χημικές διεργασίες σε ατομικό επίπεδο, δίνοντας στους επιστήμονες τη δυνατότητα να «δουν» και να καθοδηγήσουν αντιδράσεις που μέχρι τώρα παρέμεναν αόρατες.
[source]
