Η κατάκτηση του Άρη έχει πάψει πια να είναι αποκύημα επιστημονικής φαντασίας και μετατρέπεται, βήμα βήμα, σε τεχνικό, βιολογικό και ψυχολογικό στοίχημα για την ανθρωπότητα. Το ταξίδι ως εκεί είναι μόνο η αρχή, καθώς η πραγματική πρόκληση είναι το πώς θα επιβιώσει κανείς σε έναν πλανήτη χωρίς ατμόσφαιρα, χωρίς φυσική προστασία και χωρίς κανένα περιθώριο λάθους.
Ο Άρης είναι το απόλυτο τεστ για τα όρια της ανθρώπινης αντοχής. Με τα σημερινά μέσα, η διαδρομή από τη Γη διαρκεί από επτά έως εννέα μήνες, ενώ μια πλήρης αποστολή μπορεί να κρατήσει έως και τρία χρόνια. Μόλις το πλήρωμα απομακρυνθεί από τον πλανήτη μας, δεν υπάρχουν γρήγορες επιστροφές, ούτε διαδρομές διαφυγής. Κάθε τεχνική βλάβη ή ιατρικό περιστατικό θα πρέπει να αντιμετωπιστεί επιτόπου, με τα μέσα που υπάρχουν στο σκάφος. Για αυτό, η NASA και οι συνεργαζόμενοι οργανισμοί επενδύουν σε συστήματα τηλεϊατρικής και φορητά εργαλεία χειρουργικής που λειτουργούν με τεχνητή νοημοσύνη, προσπαθώντας να εξασφαλίσουν ιατρική υποστήριξη χωρίς άμεση επικοινωνία με τη Γη.
Ωστόσο, όσο εντυπωσιακή κι αν είναι η τεχνολογία, δεν αρκεί για να κρατήσει έναν άνθρωπο ψυχικά υγιή. Η απομόνωση σε έναν μεταλλικό θάλαμο, μακριά από φυσικό φως και κοινωνικές επαφές, είναι ίσως ο πιο απρόβλεπτος εχθρός. Πειράματα στη Γη, που αναπαρήγαγαν συνθήκες μακράς απομόνωσης, έχουν δείξει συμπτώματα όπως αϋπνία, απάθεια και μείωση κινήτρων. Για αυτό οι επιστήμονες δίνουν τεράστια έμφαση στη διαμόρφωση μιας σταθερής καθημερινότητας, στην ψυχολογική στήριξη και στη χρήση εργαλείων όπως η εικονική πραγματικότητα ή η μουσική για τη διατήρηση της ψυχικής ισορροπίας. Σε μια αποστολή στον Άρη, η ψυχική ανθεκτικότητα θα αξίζει όσο και το οξυγόνο.
Και αν η απομόνωση είναι ο αόρατος εχθρός του νου, η κοσμική ακτινοβολία είναι η απειλή για το σώμα. Μακριά από το μαγνητικό πεδίο της Γης, οι αστροναύτες θα εκτεθούν σε σωματίδια εξαιρετικά υψηλής ενέργειας, ικανά να αλλοιώσουν το DNA και να αυξήσουν δραματικά τον κίνδυνο καρδιαγγειακών ασθενειών και καρκίνου. Οι λύσεις που εξετάζονται περιλαμβάνουν ειδικές ασπίδες με υλικά πλούσια σε υδρογόνο, αλλά και τεχνολογίες που επιχειρούν να αναπαράγουν τεχνητά το μαγνητικό πεδίο του πλανήτη μας. Ωστόσο, κάθε πρόσθετο κιλό προστασίας αυξάνει το βάρος του σκάφους και περιορίζει την αυτονομία του, μετατρέποντας την ασφάλεια σε μαθηματική εξίσωση.
Το πιο πιεστικό ζήτημα, όμως, είναι το φαγητό. Οι προμήθειες δεν μπορούν να διαρκέσουν για χρόνια και η αποστολή δεν θα έχει την πολυτέλεια ανεφοδιασμού. Η λύση φαίνεται να βρίσκεται στα πρώτα πειράματα διαστημικής καλλιέργειας. Μετά την καλλιέργεια μαρουλιού στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, οι επιστήμονες σχεδιάζουν μικροσκοπικά θερμοκήπια που θα μπορούν να παράγουν λαχανικά, φρούτα και φυτικές πρωτεΐνες από φύκη. Αυτά τα μικρά οικοσυστήματα θα ανακυκλώνουν το νερό και τον αέρα, προσφέροντας όχι μόνο τροφή αλλά και ψυχολογική παρηγοριά. Η φροντίδα ενός φυτού, μέσα στη σιωπή και το μέταλλο του Διαστήματος, είναι κι ένας τρόπος να θυμάσαι τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
Σε μια αποστολή προς τον Άρη τίποτα δεν πάει χαμένο. Το νερό, ο αέρας, τα οργανικά απόβλητα και η ενέργεια θα ανακυκλώνονται συνεχώς, σε έναν πλήρως αυτάρκη κύκλο ζωής. Κάποια σχέδια εξετάζουν ακόμη και τη δημιουργία τεχνητής βαρύτητας μέσω περιστροφής του σκάφους, για να περιοριστεί η μυϊκή ατροφία και η απώλεια οστικής μάζας.
Η Γη, ωστόσο, διαθέτει ήδη μερικά «εργαστήρια» που θυμίζουν αποστολή στον Άρη: βάσεις στην Ανταρκτική ή υποθαλάσσια εργαστήρια όπου μικρές ομάδες ανθρώπων ζουν σε πλήρη απομόνωση για μήνες. Από αυτά τα πειράματα προκύπτουν πολύτιμα μαθήματα για την ηγεσία, την ανθεκτικότητα και τη συνεργασία, δεξιότητες που ίσως αποδειχθούν πιο κρίσιμες και από την ίδια την τεχνολογία.
Το μέλλον της ανθρώπινης παρουσίας στον Άρη δεν θα εξαρτηθεί μόνο από τους κινητήρες ή τα ρομπότ, αλλά από το πόσο ευέλικτα μπορούμε να προσαρμοστούμε ως είδος. Οι τεχνολογίες που αναπτύσσονται για να εξασφαλίσουν την επιβίωση μακριά από τη Γη, όπως η ανακύκλωση νερού, οι βιώσιμες καλλιέργειες και η διαχείριση της ψυχικής υγείας, ενδέχεται να βελτιώσουν τη ζωή και εδώ, στον πλανήτη μας. Γιατί, προτού αποικίσουμε τον Άρη, ίσως τελικά μαθαίνουμε κάτι ακόμα πιο ουσιαστικό: πώς να φροντίζουμε καλύτερα τη Γη.
