Κάθε μέρα η Γη βομβαρδίζεται από μικρούς αστεροειδείς και μετεωροειδείς, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι τόσο μικροί που δεν μπορούν καν να ανιχνευθούν. Τι θα γινόταν όμως αν μπορούσαμε να μελετήσουμε αυτούς τους μικρούς διαστημικούς βράχους παρακολουθώντας τις προσκρούσεις τους στη Σελήνη; Ένα νέο πρόγραμμα του ESA που χρηματοδοτείται στο πλαίσιο του προγράμματος "Horizon Europe" δημοσιεύει τις πρώτες του παρατηρήσεις.
Σε αντίθεση με τη Γη, η Σελήνη δεν έχει ατμόσφαιρα για να την προστατεύει. Όταν μετεωροειδείς και αστεροειδείς προσκρούουν στην επιφάνειά της, παράγονται ορατές εκλάμψεις που μπορούν να καταγραφούν από τηλεσκόπια. Αναλύοντας αυτές τις εκλάμψεις, οι επιστήμονες μπορούν να εκτιμήσουν το μέγεθος και τη μάζα των προσπιπτόντων αντικειμένων, τις διαστάσεις των κρατήρων που δημιουργούνται, καθώς και την εξέλιξη της θερμοκρασίας κατά την πρόσκρουση, προσφέροντας μια μοναδική εικόνα του πληθυσμού των παραγήινων αντικειμένων που συχνά περνούν απαρατήρητα.
Αυτός είναι ο στόχος ενός νέου project που συντονίζεται από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA) και υλοποιείται από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών: NELIOTA-III (Near-Earth object Lunar Impacts and Optical TrAnsients). Το project χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από το Horizon Europe, το οποίο είναι το βασικό πρόγραμμα χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την έρευνα και την καινοτομία, και βασίζεται στην επιτυχία δύο προηγούμενων προγραμμάτων παρατήρησης.
Για τα επόμενα τρία χρόνια το NELIOTA-III θα ενισχύσει σημαντικά την ικανότητα της Ευρώπης να ανιχνεύει και να αναλύει τις εκλάμψεις στη Σελήνη και θα χρηματοδοτήσει την ανάπτυξη μιας βάσης δεδομένων σεληνιακών εκλάμψεων ανοικτής πρόσβασης, προσκαλώντας την ευρύτερη επιστημονική κοινότητα να συνεισφέρει.
Πρώτες παρατηρήσεις και εκστρατεία κατά τη διάρκεια της νεφελώδους έκλειψης
Στα μέσα Αυγούστου, η ομάδα NELIOTA ξεκίνησε τις παρατηρήσεις στο πλαίσιο του νέου έργου. Κατά τη διάρκεια των πρώτων τεσσάρων νυχτών του προγράμματος εντοπίστηκαν πέντε πιθανές σεληνιακές εκλάμψεις, αλλά μόνο μία επιβεβαιώθηκε πλήρως λόγω της ανίχνευσής της και από τους δύο αισθητήρες καταγραφής. Αυτή η έκλαμψη είναι η 193η που επιβεβαιώνεται από την έναρξη του προγράμματος το 2017.
Στις 7 Σεπτεμβρίου προγραμματίστηκε έκτακτη παρατήρηση για την έκλειψη της Σελήνης, η οποία δυνητικά θα προσέφερε μια σπάνια ευκαιρία για την παρατήρηση εκλάμψεων κάτω υπό ειδικές συνθήκες. Δυστυχώς όμως, η νεφοκάλυψη στην τοποθεσία του τηλεσκοπίου εμπόδισε τις παρατηρήσεις κατά τη διάρκεια της έκλειψης.
Παρά αυτή την ατυχία, ο Juan Luis Cano, από το Γραφείο Πλανητικής Άμυνας του ESA, δήλωσε ότι "αυτή η παρατήρηση απέδειξε την ετοιμότητα του συστήματος. Τώρα που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, η ESA και οι συνεργάτες της είναι έτοιμοι να μετατρέψουν τη Σελήνη σε ένα φυσικό εργαστήριο για την πλανητική άμυνα."
Η Ελλάδα κυριαρχεί στον εντοπισμό σεληνιακών εκλάμψεων
Όπως και τα προηγούμενα projects, έτσι και αυτό υλοποιείται στο Αστεροσκοπείο Κρυονερίου Κορινθίας, το οποίο λειτουργεί υπό την αιγίδα του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και βρίσκεται στη βόρεια Πελοπόννησο.
Από εκεί, ένα τηλεσκόπιο διαμέτρου 1,2 μ. χρησιμοποιεί δύο προηγμένες ψηφιακές κάμερες για να καταγράφει εικόνες της Σελήνης με ρυθμό 30 καρέ ανά δευτερόλεπτο σε δύο διαφορετικά μήκη κύματος, επιτρέποντας την εκτίμηση της θερμοκρασίας των εκλάμψεων. Ένα αυτοματοποιημένο λογισμικό αναλύει τις εικόνες που λαμβάνονται και εντοπίζει τις πιθανές εκλάμψεις λόγω προσκρούσεων.
"Με τη μοναδική του ικανότητα να εκτιμά τις θερμοκρασίες των εκλάμψεων στη Σελήνη και όντας το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο παγκοσμίως που είναι αφιερωμένο σε τέτοιου είδους παρατηρήσεις, το NELIOTA-III τοποθετεί την Ευρώπη στην πρώτη γραμμή της έρευνας για τους παραγήινους μετεωροειδείς. Είμαστε περήφανοι που συμβάλλουμε σε αυτή την πρωτοποριακή ευρωπαϊκή προσπάθεια, βοηθώντας στην προώθηση της πλανητικής άμυνας και στην εμβάθυνση της κατανόησής μας για τα παραγήινα αντικείμενα," δήλωσε ο Δρ Αλέξιος Λιάκος, Εντεταλμένος Ερευνητής στο Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.Πέρα από τις παρατηρήσεις της Σελήνης, το Αστεροσκοπείο Κρυονερίου Κορινθίας χρησίμευσε επίσης ως τόπος διεξαγωγής της πρωτοποριακής εκστρατείας επίδειξης οπτικών επικοινωνιών της ESA νωρίτερα αυτό το καλοκαίρι. Σε ένα αξιοθαύμαστο επίτευγμα ακριβείας, μια ισχυρή δέσμη λέιζερ μεταδόθηκε από το αστεροσκοπείο προς το διαστημικό σκάφος Psyche της NASA, που βρισκόταν σε απόσταση περίπου 300 εκατομμυρίων χιλιομέτρων, σηματοδοτώντας ένα σημαντικό βήμα προόδου στις τηλεπικοινωνίες στο βαθύ διάστημα.
