Οι νέοι κανόνες της Ε.Ε. για το ενεργειακό αποτύπωμα των κτιρίων αλλάζουν τον κατασκευαστικό κλάδο

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ετοιμάζεται να γυρίσει σελίδα στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ενεργειακή συμπεριφορά των κτιρίων, εισάγοντας έναν νέο, καθοριστικό παράγοντα στην εξίσωση της βιωσιμότητας: το Δυναμικό Υπερθέρμανσης του Πλανήτη (Global Warming Potential - GWP).

Μέσω της αναθεωρημένης Οδηγίας για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτιρίων (EPBD), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέτει στο στόχαστρο όχι μόνο την ενέργεια που καταναλώνει ένα σπίτι ή ένα γραφείο για να θερμανθεί και να δροσιστεί, αλλά και το συνολικό περιβαλλοντικό του αποτύπωμα, από τη στιγμή που παράγονται τα υλικά κατασκευής του μέχρι και την τελική του κατεδάφιση.

Η κίνηση αυτή αποτελεί μια δομική αλλαγή για τον κατασκευαστικό κλάδο, καθώς μετατοπίζει το ενδιαφέρον από την απλή ενεργειακή απόδοση (όπως τη γνωρίζαμε με τα πιστοποιητικά ενεργειακής κλάσης Α, Β κ.λπ.) στον «κύκλο ζωής» του κτιρίου. Στο επίκεντρο βρίσκεται πλέον ο λεγόμενος «ενσωματωμένος άνθρακας», δηλαδή οι εκπομπές που κρύβονται στο σκυρόδεμα, τον χάλυβα, το γυαλί και τις μονώσεις, πολύ πριν μπουν οι ένοικοι στο κτίριο.

Τι είναι το GWP και γιατί μας αφορά

Το GWP (Global Warming Potential) είναι ένας δείκτης που ποσοτικοποιεί πόση θερμότητα δεσμεύει στην ατμόσφαιρα ένα αέριο του θερμοκηπίου, σε σύγκριση με το διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Στο πλαίσιο των νέων κανονισμών, ο υπολογισμός του GWP καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός κτιρίου γίνεται υποχρεωτικός. Αυτό σημαίνει ότι κάθε νέο κατασκευαστικό έργο θα πρέπει να συνοδεύεται από μια «ταυτότητα» που θα αναγράφει τις εκπομπές CO2 που προκύπτουν από:

• Την εξόρυξη και την επεξεργασία των πρώτων υλών.
• Τη μεταφορά των υλικών στο εργοτάξιο.
• Τη διαδικασία της ανέγερσης.
• Τη χρήση και τη συντήρηση του κτιρίου.
• Το τέλος της ζωής του (κατεδάφιση, ανακύκλωση ή απόρριψη υλικών).

Μέχρι σήμερα, η νομοθεσία εστίαζε κυρίως στις λειτουργικές εκπομπές (θέρμανση, ψύξη, φωτισμός). Ωστόσο, καθώς τα κτίρια γίνονται ολοένα και πιο αποδοτικά ενεργειακά, το ποσοστό των εκπομπών που προέρχεται από τα υλικά κατασκευής αυξάνεται αναλογικά, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη για μέτρηση και περιορισμό του.

Το χρονοδιάγραμμα των αλλαγών

Η εφαρμογή των νέων μέτρων δεν θα γίνει από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά ακολουθεί ένα σφιχτό χρονοδιάγραμμα που δίνει στον κλάδο τον απαραίτητο χρόνο προσαρμογής. Σύμφωνα με την αναθεωρημένη οδηγία EPBD, οι ημερομηνίες-σταθμοί είναι οι εξής:

1. Ιανουάριος 2027: Τα κράτη-μέλη καλούνται να δημοσιεύσουν έναν οδικό χάρτη, ο οποίος θα περιγράφει πώς θα εισαχθούν σταδιακά όρια (limit values) για το συνολικό GWP των νέων κτιρίων. Ουσιαστικά, προετοιμάζεται το έδαφος για την επιβολή ανώτατων ορίων εκπομπών, πέρα από τα οποία ένα κτίριο δεν θα μπορεί να αδειοδοτηθεί.
2. Ιανουάριος 2028: Ξεκινά η υποχρεωτική μέτρηση. Ο υπολογισμός και η δημοσιοποίηση του GWP στον κύκλο ζωής γίνεται υποχρεωτική για όλα τα νέα κτίρια με ωφέλιμη επιφάνεια άνω των 1.000 τετραγωνικών μέτρων. Αυτό αφορά κυρίως μεγάλα γραφειακά συγκροτήματα, δημόσια κτίρια, εμπορικά κέντρα και μεγάλες οικιστικές αναπτύξεις.
3. Ιανουάριος 2030: Το μέτρο καθίσταται καθολικό. Ο υπολογισμός του GWP γίνεται υποχρεωτικός για όλα τα νέα κτίρια, ανεξαρτήτως μεγέθους. Από αυτή την ημερομηνία και μετά, κάθε νέα μονοκατοικία ή πολυκατοικία στην Ε.Ε. θα πρέπει να «μετράει» το ανθρακικό της αποτύπωμα πριν καν θεμελιωθεί.

Το εργαλείο Level(s) και η ενιαία «γλώσσα»

Για να αποφευχθεί το χάος διαφορετικών μεθοδολογιών ανά χώρα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί το πλαίσιο Level(s). Πρόκειται για μια κοινή ευρωπαϊκή «γλώσσα» αξιολόγησης της βιωσιμότητας των κτιρίων. Ο δείκτης 1.2 του Level(s) είναι αυτός που θα χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό του GWP, εξασφαλίζοντας ότι τα αποτελέσματα θα είναι συγκρίσιμα από τη Σουηδία μέχρι την Ελλάδα.

Το Level(s) δεν είναι απλώς ένα εργαλείο μέτρησης, αλλά ένας οδηγός σχεδιασμού. Ενθαρρύνει τους αρχιτέκτονες και τους μηχανικούς να σκέφτονται κυκλικά: Πώς μπορεί αυτό το κτίριο να σχεδιαστεί ώστε να αντέξει περισσότερο; Μπορούν τα υλικά του να αποσυναρμολογηθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν εύκολα στο μέλλον αντί να καταλήξουν σε χωματερές;

Προς κτίρια μηδενικών εκπομπών (ZEB)

Ο τελικός στόχος παραμένει η πλήρης απανθρακοποίηση του κτιριακού αποθέματος της Ευρώπης έως το 2050. Τα Κτίρια Μηδενικών Εκπομπών (Zero Emission Buildings - ZEB) θα γίνουν το νέο πρότυπο. Ένα κτίριο ZEB δεν θα πρέπει απλώς να έχει πολύ χαμηλή κατανάλωση ενέργειας, αλλά και να μην επιβαρύνει το κλίμα με ορυκτά καύσιμα επί τόπου.

Η υποχρεωτική αναφορά του GWP αναμένεται να πιέσει την αγορά δομικών υλικών προς πιο πράσινες λύσεις. Οι παραγωγοί τσιμέντου και χάλυβα ήδη επενδύουν σε τεχνολογίες χαμηλού άνθρακα, ενώ υλικά όπως το ξύλο και τα ανακυκλωμένα αδρανή αναμένεται να κερδίσουν έδαφος.

Η μετάβαση αυτή δημιουργεί προκλήσεις, ειδικά ως προς το κόστος και την τεχνογνωσία που απαιτείται από τους μηχανικούς. Ωστόσο, η διαφάνεια που προσφέρει ο υπολογισμός του GWP είναι το απαραίτητο εργαλείο για να σταματήσει το φαινόμενο του "greenwashing" στις κατασκευές και να διασφαλιστεί ότι τα «πράσινα» κτίρια είναι πράγματι φιλικά προς το περιβάλλον, όχι μόνο στη θεωρία αλλά και στην πράξη.