Πριν από έναν αιώνα τέθηκε σε κίνηση μια από τις μεγαλύτερες επιστημονικές επαναστάσεις της ανθρωπότητας. Στις 9 Ιουλίου 1925, ο Γερμανός φυσικός Werner Heisenberg έστειλε μια επιστολή στον φίλο και συνάδελφό του Wolfgang Pauli, έναν ήδη καταξιωμένο θεωρητικό φυσικό από την Αυστρία. Το περιεχόμενο της επιστολής επρόκειτο να αποτελέσει τη θεμελιώδη αφετηρία για τη διαμόρφωση της σύγχρονης κβαντικής θεωρίας.
Ο Heisenberg, ύστερα από μήνες εντατικής μελέτης και προβληματισμού, παρουσίασε ιδέες που απέκλιναν πλήρως από την παραδοσιακή εικόνα του ατόμου ως ενός μικροσκοπικού ηλιακού συστήματος, όπου τα ηλεκτρόνια περιστρέφονται γύρω από έναν πυρήνα. Η νέα αυτή προσέγγιση αμφισβητούσε ευθέως τα κλασικά πρότυπα της Φυσικής και άνοιγε τον δρόμο για μια βαθύτερη κατανόηση της δομής της ύλης.
Η ανταπόκριση δεν άργησε να έρθει. Ο Max Born, ο Pascual Jordan και ο ίδιος ο Wolfgang Pauli υιοθέτησαν τις ιδέες του Heisenberg ως βάση για να αναπτύξουν την πρώτη πλήρη και συνεπή διατύπωση της κβαντικής θεωρίας. Το έργο αυτό γέννησε όχι μόνο μια νέα επιστημονική σχολή σκέψης, αλλά και το πλαίσιο πάνω στο οποίο στηρίζεται μέχρι σήμερα το πιο ακριβές θεωρητικό μοντέλο που έχει κατασκευάσει η επιστήμη: το Καθιερωμένο Πρότυπο της Σωματιδιακής Φυσικής. Χωρίς αυτό, πολλές από τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούμε καθημερινά δεν θα υπήρχαν καν.
Η επιστολή του Heisenberg δεν ήταν απλώς ένα επιστημονικό υπόμνημα. Ήταν μια εξομολόγηση αμφιβολιών, φόβου αλλά και ριζοσπαστικής σκέψης. «Αν νομίζεις ότι διάβασα το γράμμα σου με σαρκαστικό γέλιο, κάνεις λάθος», έγραφε προς τον Pauli. «Η άποψή μου γίνεται όλο και πιο ριζική. Είμαι πεπεισμένος ότι η θεωρία του Bohr για το άτομο του υδρογόνου, όπως είναι διατυπωμένη, δεν είναι καλύτερη από τη θεωρία του Landé για το φαινόμενο Zeeman».
Η ειλικρίνεια και το πνευματικό άγχος που διατρέχουν την επιστολή αναδεικνύουν τη σπουδαιότητα εκείνης της στιγμής. Ο Heisenberg εξέφραζε έντονες αμφιβολίες για την πληρότητα της δικής του προσέγγισης, παραδεχόμενος ότι η «θετική» πλευρά των ιδεών του ήταν ακόμη αδύναμη. Ωστόσο, θεωρούσε πολύτιμη την «αρνητική» — τη δυνατότητα δηλαδή να απορρίψει με συνέπεια τις αδυναμίες του κλασικού μοντέλου.
Το προσχέδιο στο οποίο αναφερόταν, γνωστό ως «Umdeutung» («Αναερμηνεία»), δημοσιεύτηκε λίγο αργότερα και θεωρείται από πολλούς Φυσικούς το επίσημο σημείο γέννησης της σύγχρονης Κβαντομηχανικής. Μαζί με τις συνεισφορές κορυφαίων επιστημόνων όπως οι Erwin Schrödinger, Max Born, Paul Dirac, Niels Bohr και Albert Einstein, οι ιδέες αυτές συνέβαλαν στη διαμόρφωση μιας νέας θεώρησης του φυσικού κόσμου, που παραμένει μέχρι και σήμερα απαραίτητη για την επιστήμη και την τεχνολογία.
Οι συνέπειες αυτής της θεωρίας είναι παρούσες παντού γύρω μας. Από τα ολοκληρωμένα κυκλώματα των ηλεκτρονικών μας συσκευών μέχρι τα φωτοβολταϊκά, τις συσκευές μαγνητικής τομογραφίας, τα lasers, τα ατομικά ρολόγια και, φυσικά, τους κβαντικούς υπολογιστές, η Κβαντομηχανική αποτελεί τον θεμέλιο λίθο πλήθους τεχνολογικών εφαρμογών. Οι γνώσεις που μας προσφέρει μας επιτρέπουν να μετράμε τον χρόνο με αδιανόητη ακρίβεια και να επεξεργαζόμαστε την πληροφορία με τρόπους που, πριν έναν αιώνα, φάνταζαν επιστημονική φαντασία!
Ακολουθεί η περίφημη επιστολή του Heisenberg:
Dear Pauli,
If you believe that I read your letter laughing mockingly, then you are gravely mistaken; quite the contrary – since Helgoland, my views on mechanics have become more radical with each passing day, and it is my firm conviction that Bohr’s theory of the hydrogen atom, in its present form, is no better than Landé’s theory of the Zeeman effect.
However, on certain points we do not agree. (Your argument against mechanical orbits in H on account of the sum rules was already known to me; we discussed it with you once in Copenhagen, if I am not mistaken. And I fully agree, should you wish to deduce from it that m must take half-integer values.)
But I do not know what you mean by orbits “falling into the nucleus.” Surely we are agreed that even the kinematics of quantum theory is wholly different from that of classical mechanics (the hν relation!). I therefore see no geometrically intelligible or controllable meaning in the notion of “falling into the nucleus.” It is, in fact, my sincere conviction that any interpretation of the Rydberg formula in terms of circular or elliptical orbits within classical geometry possesses not the slightest physical significance, and my entire pitiful effort is directed at exterminating the concept of orbits – after all, they cannot be observed – and replacing them with something more appropriate.
For this reason, I take the liberty of simply sending you the manuscript of my work. I believe that at least the critical, that is to say, the negative portion contains real physics. I do feel terribly guilty, however, for having to ask you to return the manuscript within two or three days, as I should like either to complete it during the last days of my stay here – or to burn it.
As for my own opinion of this scribbling, with which I am not at all satisfied: I am firmly persuaded of the value of the negative and critical part, but I regard the positive part as rather formal and poor. Still, perhaps those more capable than I may yet make something sensible of it. So I would ask that you concentrate primarily on the introduction as you read.
Regarding the final point of your letter: I did not mean to say that the intensity of the 2536 line is 1/30 – that value has, after all, been measured. What I meant was rather this: the 2p² → 2s transition, which is almost solely responsible for the splitting of the 2p² level, when one attempts to interpret the Hanle splitting, appears to amount to roughly 1/30, which to my mind does not seem in agreement with the spectrum.
Now then, I beg you once more for sharp criticism and the swift return of the paper!
Many greetings to the entire Institute!
W. Heisenberg
[via]
