Η ΕΕ κάνει πίσω στο scanning: Νίκη για Meta και Google, νέες ανησυχίες για την ιδιωτικότητα

Η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να αναδιπλώνεται σε ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα των τελευταίων ετών: την υποχρεωτική σάρωση ψηφιακών υπηρεσιών για τον εντοπισμό και την αφαίρεση υλικού παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης (CSAM).

Μια νέα συμφωνημένη θέση των κρατών-μελών αφήνει εκτός τον πιο επιθετικό μηχανισμό μαζικού ελέγχου που είχε εξεταστεί στο παρελθόν, μετατρέποντας το θέμα σε μεγάλη νίκη για τεχνολογικούς γίγαντες όπως η Meta και η Google.

Η προηγούμενη στάση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ήδη από το 2023, είχε θέσει τον πήχη ψηλά: εφαρμογές μηνυμάτων, app stores και πάροχοι διαδικτύου θα έπρεπε να εντοπίζουν, να αναφέρουν και να αφαιρούν CSAM, ακόμη και αν αυτό σήμαινε σάρωση κρυπτογραφημένων επικοινωνιών. Εκείνη η πρόταση είχε πυροδοτήσει έντονη αντιπαράθεση, με οργανώσεις ιδιωτικότητας να προειδοποιούν ότι θα οδηγούσε ουσιαστικά στην κατάργηση της end-to-end κρυπτογράφησης.

Η νέα διατύπωση του Συμβουλίου αλλάζει εντελώς την πορεία. Αντί για υποχρεωτικό εντοπισμό και αφαίρεση περιεχομένου, οι τεχνολογικές εταιρείες καλούνται πλέον να κάνουν κάτι πολύ πιο «ελαφρύ»: να αξιολογούν τον κίνδυνο που ενδέχεται να δημιουργεί η υπηρεσία τους και να λαμβάνουν όποια προληπτικά μέτρα κρίνουν απαραίτητα.

Με άλλα λόγια, οι πλατφόρμες αναλαμβάνουν την ευθύνη να αυτορυθμιστούν.

Το Συμβούλιο επισημαίνει ότι κάθε κράτος-μέλος θα ορίσει αρμόδιες εθνικές αρχές για τον έλεγχο αυτών των risk assessments και για την παρακολούθηση των μέτρων προστασίας. Εάν μια εταιρεία δεν συμμορφώνεται, η εθνική αρχή θα έχει τη δυνατότητα να απαιτήσει επιπλέον μέτρα ή ακόμη και να επιβάλει χρηματικές ποινές.

Ωστόσο, αυτό το πλαίσιο απέχει πολύ από τον αρχικό στόχο της υποχρεωτικής αναφοράς CSAM μέσω αυτόματου scanning.

Το ενδιαφέρον είναι ότι στην πρόταση δεν υπάρχει καμία αναφορά στην επιβολή σάρωσης κρυπτογραφημένων περιεχομένων. Κάτι τέτοιο είχε συζητηθεί σοβαρά μέχρι και πέρυσι, με αρκετά κράτη και αξιωματούχους να υποστηρίζουν ότι χωρίς πρόσβαση σε ιδιωτικές συνομιλίες, η καταπολέμηση του grooming και του CSAM είναι ουσιαστικά αδύνατη.

Αντίθετα, υπάρχει διατύπωση που τονίζει ότι η κρυπτογράφηση πρέπει να διαφυλαχθεί, κάτι που δείχνει ότι η ΕΕ προσπαθεί να αποφύγει μια ευθεία σύγκρουση με εταιρείες που βασίζουν τις υπηρεσίες τους σε end-to-end τεχνολογίες.

Αυτό φυσικά δεν ικανοποιεί όλες τις πλευρές. Η Τσεχία, για παράδειγμα, εξέφρασε ανοιχτά την ανησυχία ότι η νέα προσέγγιση —η ουσιαστική αυτορρύθμιση των εταιρειών— μπορεί να βλάψει τελικά την ίδια την ιδιωτικότητα που υποτίθεται ότι προστατεύει.

Η πολιτικός Markéta Gregorová χαρακτήρισε την εξέλιξη «μεγάλη απογοήτευση για όσους νοιάζονται για την ιδιωτικότητα», υποστηρίζοντας ότι η νέα πρόταση, παρά το πιο ήπιο ύφος της, ανοίγει τον δρόμο για πιθανή καθολική σάρωση ιδιωτικών συνομιλιών στο μέλλον. Η δήλωσή της αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη ανησυχία: ότι οι εταιρείες, χωρίς σαφές πλαίσιο και εποπτεία, μπορούν να πιεστούν από κυβερνήσεις ή να επιλέξουν λύσεις που τελικά παραβιάζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα των χρηστών.

Η πρόταση πάντως εισάγει και μια νέα δομή: το EU Center on Child Sexual Abuse, έναν οργανισμό με εντολή να υποστηρίζει τα κράτη-μέλη, να βοηθά στην εφαρμογή πολιτικών και να προσφέρει στήριξη σε θύματα. Αν και ο ρόλος του δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί πλήρως, αποτελεί ένδειξη ότι η ΕΕ προσπαθεί να διατηρήσει έναν μηχανισμό συντονισμού, έστω και χωρίς την επιβολή τεχνολογικών υποχρεώσεων στις μεγάλες πλατφόρμες.

Την ίδια στιγμή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ζητήσει από την Ένωση να εξετάσει την καθιέρωση ελάχιστων ηλικιακών ορίων πρόσβασης στα social media — ένα ακόμη στοιχείο που δείχνει την αυξανόμενη πίεση προς τις τεχνολογικές εταιρείες να προστατεύσουν ανηλίκους. Ωστόσο, τέτοια νομοθεσία δεν βρίσκεται ακόμη σε προχωρημένο στάδιο.

Η εικόνα αυτή κάθε άλλο παρά τελική είναι. Το νέο κείμενο πρέπει τώρα να περάσει στη φάση των διαπραγματεύσεων με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που έχει στο παρελθόν στηρίξει πολύ σκληρότερες ρυθμίσεις. Αν και οι εταιρείες τεχνολογίας φαίνεται να έχουν κερδίσει προσωρινά, η επόμενη φάση μπορεί να επαναφέρει μέρος του προηγούμενου σχεδίου.