Στις αχανείς, σκονισμένες εκτάσεις του Άρη, εκεί όπου η σιωπή κυριαρχεί εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) εντόπισε ένα γεωλογικό φαινόμενο που μοιάζει περισσότερο με έργο τέχνης παρά με αποτέλεσμα βίαιης πρόσκρουσης. Πρόκειται για έναν κρατήρα με ασυνήθιστο σχήμα, ο οποίος απλώνει τα «φτερά» του στην περιοχή Idaeus Fossae, προσφέροντας μια σπάνια ματιά στην ιστορία του νερού και του πάγου στον γειτονικό μας πλανήτη.
Η εικόνα που έστειλε το σκάφος του ESA είναι ένα επιστημονικό «παράθυρο» στο υπέδαφος του Άρη. Η συγκεκριμένη δομή, η οποία έχει το μέγεθος μιας ολόκληρης πόλης, αμφισβητεί την τυπική εικόνα που έχουμε για τους κρατήρες πρόσκρουσης και αποκαλύπτει τις δυναμικές διαδικασίες που διαμόρφωσαν τον πλανήτη.
Όταν οι αστεροειδείς «ζωγραφίζουν»
Οι περισσότεροι κρατήρες που παρατηρούμε στο Ηλιακό μας Σύστημα έχουν κυκλικό σχήμα. Αυτό συμβαίνει επειδή, συνήθως, οι αστεροειδείς χτυπούν την επιφάνεια με τεράστια ταχύτητα και σχεδόν κάθετα, δημιουργώντας μια συμμετρική τρύπα και εκτοξεύοντας θραύσματα (τα λεγόμενα ejecta) προς όλες τις κατευθύνσεις ομοιόμορφα.
Ωστόσο, η «κοσμική πεταλούδα» του Άρη αποτελεί την εξαίρεση στον κανόνα. Σύμφωνα με τους επιστήμονες του ESA, ο σχηματισμός αυτός προέκυψε από μια πρόσκρουση υπό πολύ χαμηλή γωνία. Ο αστεροειδής δεν έπεσε κάθετα, αλλά «ξύρισε» την επιφάνεια προτού καρφωθεί στο έδαφος. Η ορμή και η γωνία της σύγκρουσης ανάγκασαν τα υλικά που εκτινάχθηκαν να μην απλωθούν κυκλικά, αλλά να σχηματίσουν δύο διακριτούς λοβούς στα πλάγια, που μοιάζουν εκπληκτικά με τα φτερά μιας πεταλούδας.
Τα «ρευστά» φτερά και η απόδειξη του πάγου
Το πιο συναρπαστικό στοιχείο αυτής της ανακάλυψης δεν είναι το σχήμα καθαυτό, αλλά η σύσταση και η μορφή των «φτερών». Παρατηρώντας προσεκτικά τις εικόνες από το Mars Express και το Trace Gas Orbiter (TGO), οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα υλικά που εκτινάχθηκαν δεν συμπεριφέρθηκαν ως ξηρή σκόνη και βράχοι. Αντίθετα, φαίνεται να κύλησαν στην επιφάνεια σαν ρευστή λάσπη.
Αυτό το γεωλογικό χαρακτηριστικό είναι το «κλειδί» που έψαχναν οι πλανητολόγοι. Για να συμπεριφερθούν τα μπάζα της πρόσκρουσης ως ρευστό υλικό, πρέπει να υπήρχε κάτι στο υπέδαφος που να διευκόλυνε αυτή τη ροή. Η απάντηση είναι σχεδόν βέβαια ο πάγος.
Τη στιγμή της πρόσκρουσης, η τεράστια θερμότητα που απελευθερώθηκε έλιωσε ακαριαία τον πάγο που κρυβόταν κάτω από την επιφάνεια. Το αποτέλεσμα ήταν τα θραύσματα να αναμειχθούν με το νερό και να δημιουργήσουν ένα είδος παχύρρευστης λάσπης, η οποία ξεχύθηκε προς τα έξω σχηματίζοντας τα χαρακτηριστικά, λεία «φτερά» της πεταλούδας. Αν το έδαφος ήταν ξηρό, τα υλικά δεν θα είχαν αυτή τη μορφή ροής. Επομένως, ο κρατήρας αυτός λειτουργεί ως μια φυσική γεώτρηση, επιβεβαιώνοντας ότι η περιοχή αυτή έκρυβε κάποτε σημαντικές ποσότητες νερού σε μορφή πάγου.
Η σημασία της περιοχής Idaeus Fossae
Η περιοχή όπου εντοπίστηκε ο κρατήρας, το Idaeus Fossae, καθώς και η ευρύτερη ζώνη της Cimmeria Terra, αποτελούν πεδία έντονου ενδιαφέροντος για τους επιστήμονες. Πρόκειται για περιοχές με πολύπλοκη γεωλογική ιστορία, γεμάτες ρήγματα και οροπέδια, που μαρτυρούν τεκτονική δραστηριότητα και αρχαίες ροές υδάτων.
Εκτός από τον εντυπωσιακό κρατήρα, η γύρω περιοχή παρουσιάζει σημάδια διάβρωσης και ορυκτά που συνήθως σχηματίζονται παρουσία νερού, όπως οι άργιλοι. Αυτά τα στοιχεία, συνδυαστικά με τη νέα ανακάλυψη, ενισχύουν τη θεωρία ότι ο Άρης δεν ήταν πάντα ο ξηρός και άγονος κόσμος που βλέπουμε σήμερα, αλλά διέθετε, και ίσως διαθέτει ακόμα στο υπέδαφός του, τα απαραίτητα συστατικά για τη φιλοξενία ζωής.
Γιατί αυτό είναι σημαντικό για το μέλλον
Η ανακάλυψη της «κοσμικής πεταλούδας» δεν είναι απλώς μια όμορφη φωτογραφία για το αρχείο της ανθρωπότητας. Έχει πρακτική αξία για τις μελλοντικές αποστολές. Γνωρίζοντας πού υπάρχει (ή υπήρχε) θαμμένος πάγος, οι επιστήμονες μπορούν να χαρτογραφήσουν καλύτερα τους φυσικούς πόρους του πλανήτη. Το νερό, έστω και ως πάγος στο υπέδαφος, είναι ο πολυτιμότερος πόρος για τις μελλοντικές επανδρωμένες αποστολές, καθώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πόση, καλλιέργειες ή ακόμα και για την παραγωγή καυσίμων.
Επιπλέον, κάθε ένδειξη νερού στον Άρη αναζωπυρώνει το μεγάλο ερώτημα: αν υπήρχε νερό και πάγος, θα μπορούσε να είχε υπάρξει και μικροβιακή ζωή; Οι κρατήρες όπως αυτός, που φέρνουν στην επιφάνεια υλικά από τα βάθη, προσφέρουν εύκολη πρόσβαση σε δείγματα που διαφορετικά θα απαιτούσαν βαθιές γεωτρήσεις για να μελετηθούν.
