Η τροχιά γύρω από τη Γη γίνεται ολοένα πιο γεμάτη και πιο επικίνδυνη. Δορυφόροι, παροπλισμένα στάδια πυραύλων, κομμάτια από παλιές συγκρούσεις και θραύσματα από εκρήξεις συνθέτουν ένα άναρχο νέφος μεταλλικών σκουπιδιών που απειλεί να μετατρέψει το κοντινό μας Διάστημα σε ζώνη κινδύνου. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) επιχειρεί να αλλάξει αυτό το σκηνικό, παρουσιάζοντας έναν νέο δείκτη «υγείας» του διαστημικού περιβάλλοντος, ένα εργαλείο που μετατρέπει την κατάσταση της τροχιάς σε έναν και μόνο αριθμό.
Σκοπός του νέου Space Environment Health Index είναι να αποτυπώσει, με τρόπο άμεσο και κατανοητό, πόσο «υγιές» ή «επικίνδυνο» είναι το περιβάλλον γύρω από τη Γη και πώς επηρεάζεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. «Είναι ένας κομψός τρόπος να συνδέσουμε τις παγκόσμιες συνέπειες των πρακτικών μετριασμού των διαστημικών σκουπιδιών με ένα μετρήσιμο αποτέλεσμα», εξηγεί ο Stijn Lemmens, αναλυτής μετριασμού διαστημικών απορριμμάτων στον ESA.
Όπως οι κλιματολόγοι χρησιμοποιούν τη θερμοκρασία για να εκτιμήσουν την πορεία της υπερθέρμανσης του πλανήτη, έτσι και οι ειδικοί του ESA θέλουν ένα ξεκάθαρο μέτρο για την «θερμοκρασία» της τροχιάς. Ο δείκτης αυτός λειτουργεί ως ένας συνολικός βαθμός, μια μέση τιμή που αποτυπώνει το πόσο βιώσιμο ή κορεσμένο είναι το διαστημικό περιβάλλον και ποιες θα είναι οι συνέπειες μέσα στα επόμενα 200 χρόνια.
Δεν πρόκειται φυσικά για μια μαγική τιμή που εξηγεί τα πάντα, αλλά για ένα κοινό σημείο αναφοράς. Ένα πλαίσιο μέσα από το οποίο οι ερευνητές, οι φορείς και οι εταιρείες μπορούν να συζητούν με κοινή «γλώσσα» για το τι σημαίνει πραγματικά βιώσιμη δραστηριότητα στο Διάστημα. Παράλληλα, ο δείκτης υποστηρίζει τις προσπάθειες του ESA για το πρόγραμμα Zero Debris, που στοχεύει στο να μη δημιουργούνται καθόλου νέα διαστημικά απόβλητα από αποστολές του οργανισμού μέχρι το 2030.
Για σχεδόν μια δεκαετία, ο ESA συνεργάζεται με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της Ευρώπης για να κατανοήσει πώς η ανθρώπινη δραστηριότητα επηρεάζει τη δυναμική των τροχιών. Ο νέος δείκτης προκύπτει από τον συνδυασμό πολλών παραμέτρων, μεταξύ των οποίων:
- Μέγεθος και σχήμα του αντικειμένου: όσο μεγαλύτερο και πιο ανομοιόμορφο, τόσο πιο επικίνδυνο.
- Διάρκεια ζωής σε τροχιά: πόσο γρήγορα θα αποσυρθεί ή θα καεί στην ατμόσφαιρα.
- Ικανότητα αποφυγής συγκρούσεων: μπορεί να ελιχθεί αν χρειαστεί;
- Μέτρα «παθητικοποίησης»: έχει εξουδετερωθεί ο κίνδυνος έκρηξης όταν τελειώσει η αποστολή;
- Κίνδυνος θραύσης: πόσο πιθανό είναι να διαλυθεί σε δεκάδες ή εκατοντάδες κομμάτια;
Συνδυάζοντας αυτά τα δεδομένα, ο ESA υπολογίζει τον αντίκτυπο κάθε αποστολής στο συνολικό περιβάλλον. Ένα υψηλό σκορ σημαίνει μεγαλύτερη επιβάρυνση, ενώ ένα χαμηλό δείχνει υπεύθυνη, βιώσιμη συμπεριφορά. Ο στόχος είναι να λειτουργεί όπως οι ενεργειακές ετικέτες στις οικιακές συσκευές: στο μέλλον, μια αποστολή θα μπορούσε να αξιολογείται με «Α» για την περιβαλλοντική της απόδοση.
Όλα τα σκορ των επιμέρους αποστολών συνθέτουν τον παγκόσμιο Δείκτη Υγείας, μια συνολική εικόνα της κατάστασης της τροχιάς της Γης.
Σύμφωνα με τις τελευταίες μετρήσεις, ο δείκτης έχει φτάσει στο επίπεδο 4, δηλαδή τέσσερις φορές υψηλότερα από το όριο βιωσιμότητας που ορίζεται ως «1». Αυτό σημαίνει ότι το διαστημικό περιβάλλον θεωρείται ήδη εξαιρετικά επιβαρυμένο και, αν συνεχιστεί η σημερινή πορεία, θα γίνει σταδιακά ασταθές.
Η αναφορά του ESA βασίζεται στις κατευθυντήριες γραμμές της Inter-Agency Space Debris Coordination Committee (IADC) του 2014, πριν δηλαδή την «έκρηξη» των μεγάλων δορυφορικών αστερισμών όπως το Starlink. Ακόμη και τότε, οι προβλέψεις ήταν τρεις φορές χειρότερες από το ιδανικό. Σήμερα, παρά τις προσπάθειες πολλών οργανισμών να μειώσουν τα απόβλητα, ο δείκτης δείχνει καθαρά ότι το πρόβλημα διογκώνεται.
Πέρα από επιστημονικό μέτρο, ο δείκτης λειτουργεί και ως πρακτικός οδηγός σχεδιασμού. Οι μηχανικοί μπορούν να τον χρησιμοποιήσουν από το στάδιο της μελέτης μιας αποστολής, ώστε να επιλέγουν πιο «καθαρές» λύσεις: μικρότερη διάρκεια ζωής σε τροχιά, ασφαλέστερη αποσυμπίεση καυσίμων, αξιόπιστα συστήματα αποσύνδεσης και ελεγχόμενης επανεισόδου.
«Αν και η έννοια του δείκτη φαίνεται θεωρητική, στον ESA την εφαρμόζουμε ήδη στην πράξη», λέει η Francesca Letizia, μηχανικός μετριασμού διαστημικών απορριμμάτων. «Χρησιμοποιήσαμε το μοντέλο του δείκτη για να καθορίσουμε τα όρια της πρωτοβουλίας Zero Debris, μεταφράζοντας πολιτικές αποφάσεις σε αριθμούς και μετρήσιμους στόχους».
Ο δείκτης θα μπορούσε επίσης να υιοθετηθεί από ρυθμιστικές αρχές και ασφαλιστικές εταιρείες. Μελλοντικά, η αδειοδότηση νέων αποστολών ίσως εξαρτάται από το αν πληρούν ένα ελάχιστο επίπεδο βιωσιμότητας, όπως σήμερα συμβαίνει με τα περιβαλλοντικά πρότυπα στη βιομηχανία.
Κάποιοι μπορεί να θεωρήσουν ότι οι προβλέψεις για 200 χρόνια μπροστά αφήνουν αρκετό χρόνο. Ο ESA όμως προειδοποιεί ότι η απειλή είναι ήδη παρούσα. Κάθε νέος δορυφόρος ή μικροσκοπικό θραύσμα αυξάνει το ρίσκο αλυσιδωτών συγκρούσεων, που θα μπορούσαν να καταστήσουν ολόκληρες τροχιές ακατάλληλες για χρήση. Πολύ πριν το Διάστημα γίνει «απαγορευμένη ζώνη», το κόστος των αποστολών θα εκτοξευθεί, ενώ η ασφάλεια των επανδρωμένων πτήσεων θα τεθεί υπό σοβαρή αμφισβήτηση.
[source]
