Η Ευρώπη απέκτησε επιτέλους το δικό της δορυφορικό εργαλείο για την παρακολούθηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε πραγματικό χρόνο. Ο νέος δορυφόρος Copernicus Sentinel-4, που εκτοξεύτηκε τον Ιούλιο του 2025, έστειλε τις πρώτες του εικόνες και παρότι είναι ακόμη σε φάση δοκιμών, τα αποτελέσματα ήδη εντυπωσιάζουν. Οι πρώτες μετρήσεις αποκάλυψαν συγκεντρώσεις διοξειδίου του αζώτου, διοξειδίου του θείου και όζοντος πάνω από την Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική, αποδεικνύοντας ότι το σύστημα λειτουργεί άψογα και ότι η ήπειρος μπαίνει σε μια νέα εποχή ακριβούς παρακολούθησης της ποιότητας του αέρα.
Ο Sentinel-4 δεν είναι ένας ακόμη δορυφόρος χαμηλής τροχιάς που περνά πάνω από κάθε περιοχή μερικές φορές την ημέρα. Τοποθετημένος σε γεωστατική τροχιά, 36.000 χιλιόμετρα πάνω από τη Γη, μπορεί να «κοιτά» διαρκώς την ίδια περιοχή — την Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική — και να στέλνει νέα δεδομένα κάθε ώρα. Αυτή η δυνατότητα συνεχούς παρακολούθησης τον καθιστά μοναδικό εργαλείο για την πρόβλεψη και τη διαχείριση φαινομένων όπως η αιθαλομίχλη, οι εκπομπές από εργοστάσια και πλοία ή οι επιπτώσεις ηφαιστειακής δραστηριότητας.
Το όργανο παρατήρησης, ένα υπεριώδες–ορατό–εγγύς υπέρυθρο φασματόμετρο, είναι εγκατεστημένο πάνω στο Meteosat Third Generation Sounder — έναν δορυφόρο που συνδυάζει μετεωρολογικές και περιβαλλοντικές λειτουργίες. Αυτό το «διπλό» σύστημα δίνει τη δυνατότητα στον ESA και στην Eumetsat να αξιοποιούν έναν δορυφόρο τόσο για την πρόγνωση καιρού όσο και για τη χαρτογράφηση της ατμοσφαιρικής σύστασης.
Η πρώτη εικόνα που δημοσίευσε ο ESA δείχνει τα επίπεδα διοξειδίου του αζώτου πάνω από την Ευρώπη. Οι εστίες ρύπανσης είναι εμφανείς: κατά μήκος της Μεσογείου και πάνω από την κοιλάδα του Πάδου στην Ιταλία, περιοχές γνωστές για τη βιομηχανική και αστική τους δραστηριότητα. Το διοξείδιο του αζώτου, παραπροϊόν της καύσης ορυκτών καυσίμων σε κινητήρες, εργοστάσια και μονάδες θέρμανσης, είναι τοξικό από μόνο του, αλλά συμβάλλει και στη δημιουργία δευτερογενών ρύπων όπως το όζον και τα αιωρούμενα σωματίδια.
Οι επιστήμονες σημειώνουν ότι το Sentinel-4 δεν μπορεί να μετρήσει κάτω από περιοχές με εκτεταμένη νεφοκάλυψη, κάτι που εξηγεί τα «κενά» στις πρώτες εικόνες. Παρ’ όλα αυτά, η καθαρότητα των δεδομένων δείχνει πως το όργανο λειτουργεί ομαλά και οι αλυσίδες επεξεργασίας δεδομένων έχουν ρυθμιστεί σωστά.
«Αυτά τα πρώτα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν ότι το Sentinel-4 είναι σε εξαιρετική κατάσταση και έτοιμο να προσφέρει την πρώτη ευρωπαϊκή αποστολή με ωριαίες μετρήσεις ρύπων», δήλωσε ο Didier Martin, Project Manager του Sentinel-4 στον ESA.
Η δεύτερη εικόνα που έδωσε στη δημοσιότητα ο ESA παρουσιάζει τη συγκέντρωση διοξειδίου του θείου στην ατμόσφαιρα. Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό είναι ένα νέφος που εκτείνεται νοτιοανατολικά της Σικελίας, αποτέλεσμα των εκπομπών από το ηφαίστειο της Αίτνας. Αν και η δραστηριότητα του ηφαιστείου ήταν σχετικά ήπια εκείνη την περίοδο, ο Sentinel-4 κατέγραψε καθαρά την εξάπλωση του θειικού νέφους πάνω από τη Μεσόγειο.
Το διοξείδιο του θείου δεν προέρχεται μόνο από φυσικές πηγές. Εκπέμπεται και από πλοία που χρησιμοποιούν καύσιμα υψηλής περιεκτικότητας σε θείο και από σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής που καίνε λιγνίτη. Είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο, καθώς ευθύνεται για αναπνευστικά προβλήματα και συντελεί στη δημιουργία όξινης βροχής.
Η επεξεργασία των δεδομένων αυτής της εικόνας πραγματοποιήθηκε με τη συνδρομή του Royal Belgian Institute for Space Aeronomy και του German Aerospace Center, δύο φορέων με μεγάλη εμπειρία στη δορυφορική ανάλυση της ατμόσφαιρας.
Η τρίτη εικόνα δείχνει τη συγκέντρωση του όζοντος. Αν και το όζον στη στρατόσφαιρα προστατεύει τη ζωή στη Γη απορροφώντας την υπεριώδη ακτινοβολία, στις χαμηλότερες στιβάδες λειτουργεί ως επικίνδυνος ρύπος. Οι μετρήσεις του Sentinel-4 δείχνουν φυσιολογικά επίπεδα, με υψηλότερες συγκεντρώσεις πάνω από τα Βαλκάνια και την Ελλάδα και χαμηλότερες στη Βαλτική, μια κατανομή που συμφωνεί με τις παρατηρήσεις παλαιότερων οργάνων, όπως το GOME-2 του MetOp και το Tropomi του Sentinel-5 Precursor.
Τα πρώτα δεδομένα του Sentinel-4 συλλέχθηκαν στις 8 Οκτωβρίου και, παρότι είναι δοκιμαστικά, θεωρούνται ορόσημο για το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Copernicus. Σύμφωνα με τον Ben Veihelmann, επιστήμονα του ESA για την αποστολή,
Το Sentinel-4 είναι η πρώτη ευρωπαϊκή αποστολή που θα παρέχει ωριαίες μετρήσεις της ποιότητας του αέρα. Καταγράφοντας τις ταχείες μεταβολές της ρύπανσης, αλλάζει εντελώς το παιχνίδι για την παρακολούθηση και την πρόβλεψη της ατμοσφαιρικής ποιότητας στην Ευρώπη.
Το όργανο θα χαρτογραφεί συστηματικά συγκεντρώσεις διοξειδίου του αζώτου, διοξειδίου του θείου, όζοντος, φορμαλδεΰδης, γλυοξάλης και αιωρούμενων σωματιδίων, παρέχοντας δεδομένα στο Copernicus Atmosphere Monitoring Service. Αυτή η ροή πληροφοριών θα επιτρέπει σε επιστήμονες και αρχές να εντοπίζουν εγκαίρως κρίσιμες αλλαγές, να εκδίδουν προειδοποιήσεις και να κατανοούν καλύτερα τον αντίκτυπο της ρύπανσης στο περιβάλλον και την υγεία.
Η Simonetta Cheli, διευθύντρια του προγράμματος Earth Observation του ESA, δήλωσε ότι τα πρώτα αποτελέσματα «αποδεικνύουν τη δύναμη της συνεργασίας» μεταξύ του ESA, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Eumetsat. Παρότι η αποστολή βρίσκεται ακόμη στο στάδιο της ενεργοποίησης, «όλα δείχνουν πως το Sentinel-4 λειτουργεί άψογα και σύντομα θα συμβάλει καθοριστικά στην πρόγνωση και ανάλυση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης».
[source]
