Χωρίς τυμπανοκρουσίες, αλλά με έντονη ανησυχία από οργανώσεις για τα ψηφιακά δικαιώματα, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρά στην επόμενη φάση του κανονισμού Chat Control – της μεγάλης, πολυσυζητημένης προσπάθειας για την καταπολέμηση του υλικού σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων στο διαδίκτυο. Μετά από χρόνια αντιπαραθέσεων, το Συμβούλιο της ΕΕ κατέληξε επιτέλους σε κοινή θέση, ανοίγοντας τον δρόμο για τις διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Κομισιόν. Στα θετικά, το αναθεωρημένο σχέδιο αποσύρει τη διάταξη που είχε ξεσηκώσει θύελλα: την υποχρεωτική μαζική σάρωση κρυπτογραφημένων επικοινωνιών.
Ωστόσο, αυτή η νίκη για τους υπέρμαχους της ιδιωτικότητας δεν σημαίνει πως ο δρόμος μπροστά είναι καθαρός. Το νέο πλαίσιο εισηγείται υποχρεωτικά μέτρα “μείωσης κινδύνου”, ενώ η σάρωση περιεχομένου γίνεται θεωρητικά “εθελοντική”. Για τους επικριτές του σχεδίου, όμως, τα μέτρα αυτά λειτουργούν σαν δούρειος ίππος που επιτρέπει την παρακολούθηση, την ταυτοποίηση και την αποδυνάμωση της ανωνυμίας. Και κάπως έτσι, κάτω από ανεπαίσθητες αλλαγές στη διατύπωση, κρύβονται πέντε κρίσιμοι κίνδυνοι.
Διαβάστε επίσης
Η πρώτη απειλή βρίσκεται στη διεύρυνση της λεγόμενης εθελοντικής σάρωσης σε υπηρεσίες χωρίς κρυπτογράφηση από άκρη σε άκρη. Το νέο κείμενο δίνει στους παρόχους τη δυνατότητα να εφαρμόσουν δικά τους εργαλεία για την ανίχνευση παράνομου υλικού. Θεωρητικά, αυτό δεν τους υποχρεώνει να προβούν σε μαζικούς ελέγχους· στην πράξη, όμως, οι εταιρείες μπορεί να αισθανθούν έντονη πίεση να το κάνουν για να προστατευτούν νομικά. Το αποτέλεσμα είναι ένα πεδίο χωρίς ξεκάθορους κανόνες, όπου οι ιδιωτικές πλατφόρμες εγκαθιστούν τεχνολογίες παρακολούθησης, χωρίς δημόσιο έλεγχο και χωρίς διαφάνεια. Όσο η κρυπτογράφηση δεν καλύπτει όλες τις υπηρεσίες, ο κίνδυνος μαζικής και αθέατης επιτήρησης παραμένει απολύτως υπαρκτός.
Δεύτερο, το Chat Control απειλεί έμμεσα όσους βασίζονται στην ανωνυμία για να αποκαλύψουν σκάνδαλα ή να μιλήσουν για κρατικές αυθαιρεσίες. Στα μέτρα “μείωσης κινδύνου” περιλαμβάνονται διαδικασίες επιβεβαίωσης ηλικίας ή ταυτότητας. Για έναν απλό χρήστη αυτό μπορεί να μοιάζει αμελητέο, αλλά για δημοσιογράφους, ακτιβιστές ή αντιφρονούντες που βασίζονται σε κρυπτογραφημένες πλατφόρμες για να προστατευτούν, αποτελεί σοβαρή απειλή. Όταν θολώνει η δυνατότητα δημιουργίας ανώνυμων λογαριασμών ή πρόσβασης σε ασφαλείς εφαρμογές χωρίς επίσημα έγγραφα, το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα καταρρέει – με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ελευθερία έκφρασης, ειδικά σε αυταρχικά περιβάλλοντα.
Τρίτη, το αναθεωρημένο σχέδιο ανοίγει τον δρόμο στην ανάλυση συνομιλιών μέσω τεχνητής νοημοσύνης. Η χρήση τέτοιων συστημάτων για τον εντοπισμό “δεικτών προσέγγισης ανηλίκων” μπορεί να φαίνεται λογική στα χαρτιά, αλλά στην πράξη η τεχνητή νοημοσύνη κάνει λάθη και μάλιστα πολλά. Η πιθανότητα απλών, καθημερινών ή επαγγελματικών συνομιλιών να ερμηνευτούν ως ύποπτες δεν είναι απλώς θεωρητική. Μια τέτοια πρακτική θα λειτουργούσε αποτρεπτικά για την ελεύθερη επικοινωνία, θα οδηγούσε σε αδικαιολόγητες κατηγορίες και τελικά θα αποσπούσε τις αρχές από τις πραγματικές υποθέσεις που χρειάζονται προσοχή.
Τέταρτη απειλή: η επίμονη σκιά του client-side scanning. Παρότι το Συμβούλιο διαβεβαιώνει ότι η κρυπτογράφηση δεν θα παρακαμφθεί ούτε θα αποδυναμωθεί, αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο σάρωσης στο ίδιο το κινητό ή τον υπολογιστή προτού τα μηνύματα κρυπτογραφηθούν. Αυτή η γκρίζα ζώνη στη νομοθεσία σημαίνει ότι, μελλοντικά, οι πάροχοι θα μπορούσαν να πιεστούν δικαστικά ή ρυθμιστικά ώστε να ενσωματώσουν αυτό τον τύπο επιτήρησης. Ακόμη κι αν δεν συμβεί άμεσα, το νομικό θεμέλιο έχει ήδη τοποθετηθεί.
Τέλος, ο μεγαλύτερος κίνδυνος ίσως να είναι πως, παρά την "εθελοντική" προσέγγιση, η ΕΕ χτίζει την υποδομή για μαζική παρακολούθηση. Η απουσία σαφούς απαγόρευσης για τεχνικές σάρωσης, σε συνδυασμό με την ενθάρρυνση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας προς αυτή την κατεύθυνση, διαμορφώνει ένα πλαίσιο που μπορεί εύκολα να σκληρύνει τα επόμενα χρόνια. Αν ο μηχανισμός υπάρχει, η πολιτική βούληση μπορεί πάντα να τον ενεργοποιήσει. Και τότε, η μετάβαση από την “εθελοντική” στην υποχρεωτική σάρωση θα είναι ζήτημα μιας απλής ψηφοφορίας.
Παρά τις διορθώσεις σε σχέση με την αρχική πρόταση, το Chat Control εξακολουθεί να εγείρει ερωτήματα για το μέλλον της ιδιωτικότητας στην Ευρώπη. Η απειλή για την κρυπτογράφηση ίσως να απομακρύνθηκε προσωρινά, όμως το νέο σχέδιο αφήνει αρκετά ανοικτά μέτωπα. Οι διαπραγματεύσεις με το Κοινοβούλιο και την Κομισιόν θα δείξουν αν η επόμενη εκδοχή θα προστατεύει ουσιαστικά τους χρήστες ή αν θα ενισχύσει ακόμη περισσότερο μια ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική επιτήρησης που χτίζεται, σχεδόν σιωπηλά, κομμάτι κομμάτι.
