Έχει τύχει ποτέ να στριφογυρνάς στο κρεβάτι ένα βράδυ με πανσέληνο και να αναρωτιέσαι αν το φως της είναι υπεύθυνο που δεν σε παίρνει ο ύπνος; Δεν είσαι ο μόνος. Από την αρχαιότητα, οι άνθρωποι πίστευαν ότι η Σελήνη έχει τη δύναμη να προκαλεί αϋπνία, ανήσυχη συμπεριφορά και ακόμη και... παραφροσύνη, άλλωστε η λέξη «lunacy» προέρχεται από το λατινικό luna.
Αστυνομικοί, γιατροί και εργαζόμενοι σε επείγοντα τμήματα συχνά υποστηρίζουν ότι οι βραδιές με πανσέληνο είναι πιο χαοτικές. Όμως τι δείχνει πραγματικά η επιστήμη; Μπορεί το φεγγάρι να επηρεάζει τον ύπνο και τη διάθεσή μας ή πρόκειται για μύθο που επιβιώνει χάρη στη λαϊκή φαντασία;
Οι νευρολόγοι που μελετούν τον ύπνο έχουν βρει στοιχεία ότι η πανσέληνος μπορεί όντως να επηρεάζει —έστω και ελαφρώς— τον τρόπο που κοιμόμαστε. Έρευνες δείχνουν ότι τις μέρες πριν από την πανσέληνο, όταν το φως της Σελήνης είναι πιο έντονο στον ουρανό, οι άνθρωποι τείνουν να κοιμούνται περίπου 20 λεπτά λιγότερο, να αργούν να αποκοιμηθούν και να περνούν λιγότερη ώρα σε βαθύ, αναζωογονητικό ύπνο.
Διαβάστε επίσης
Μεγάλες μελέτες σε διαφορετικές χώρες και πολιτισμούς έχουν καταγράψει παρόμοια μοτίβα: οι άνθρωποι πάνε για ύπνο αργότερα και κοιμούνται λιγότερο τις νύχτες πριν από την πανσέληνο. Η πιο λογική εξήγηση είναι απλή: το φως. Η φωτεινή σελήνη καθυστερεί το εσωτερικό ρολόι του σώματος, μειώνει την παραγωγή μελατονίνης, της ορμόνης που σηματοδοτεί ότι είναι ώρα για ύπνο, και κρατά τον εγκέφαλο πιο ενεργό.
Παρότι η απώλεια ύπνου είναι μικρή —συνήθως 15 έως 30 λεπτά— είναι μετρήσιμη, ιδίως σε μέρη χωρίς τεχνητό φωτισμό ή όταν κάποιος κοιμάται στο ύπαιθρο. Μερικές έρευνες μάλιστα υποδεικνύουν ότι οι άντρες και οι γυναίκες επηρεάζονται διαφορετικά: οι άντρες φαίνεται να χάνουν περισσότερο ύπνο κατά την αύξουσα φάση της Σελήνης, ενώ οι γυναίκες κοιμούνται πιο ελαφρά γύρω από την πανσέληνο.
Η ιδέα ότι η πανσέληνος μπορεί να προκαλεί παραφροσύνη έχει βαθιές ρίζες στη λαϊκή κουλτούρα. Για αιώνες, πίστευαν ότι το φως της μπορούσε να πυροδοτήσει επεισόδια μανίας σε άτομα με διπολική διαταραχή, να προκαλέσει κρίσεις σε ανθρώπους με επιληψία ή να εντείνει τα συμπτώματα σχιζοφρένειας.
Η σύγχρονη επιστήμη προσφέρει μια πιο ρεαλιστική εξήγηση: η έλλειψη ύπνου μπορεί πράγματι να επηρεάσει την ψυχική υγεία. Ακόμα και μια νύχτα κακού ύπνου αυξάνει το άγχος και επιδεινώνει τη διάθεση. Η χρόνια διαταραχή του ύπνου συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο κατάθλιψης, αυτοκτονικών σκέψεων και έξαρσης ψυχικών παθήσεων όπως η διπολική διαταραχή ή η σχιζοφρένεια.
Αυτό σημαίνει ότι οι ήπιες αλλαγές στον ύπνο γύρω από την πανσέληνο ίσως έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο σε άτομα που ήδη είναι ευάλωτα. Ωστόσο, όταν οι ερευνητές εξετάζουν τα στοιχεία σε ευρύτερο πληθυσμό, δεν εντοπίζουν σταθερές ενδείξεις ότι οι φάσεις της Σελήνης συνδέονται με αυξήσεις στα ψυχιατρικά περιστατικά ή τις νοσηλείες.
Υπάρχουν κάποιες μεμονωμένες εξαιρέσεις: στην Ινδία, για παράδειγμα, ορισμένα ψυχιατρικά νοσοκομεία κατέγραψαν αυξημένη χρήση περιοριστικών μέτρων κατά την πανσέληνο, ενώ στην Κίνα παρατηρήθηκε μικρή αύξηση εισαγωγών για σχιζοφρένεια. Ωστόσο, τέτοιες τάσεις δεν είναι καθολικές και πιθανότατα αντικατοπτρίζουν πολιτισμικές διαφορές ή πρακτικές στα νοσοκομεία, όχι απαραίτητα βιολογική επίδραση.
Κατά καιρούς έχουν προταθεί διάφορες εξηγήσεις για το υποτιθέμενο «σεληνιακό φαινόμενο»: από βαρυτικές επιδράσεις τύπου παλίρροιας πάνω στο ανθρώπινο σώμα, μέχρι αλλαγές στα μαγνητικά πεδία ή στην ατμοσφαιρική πίεση. Ωστόσο, καμία από αυτές τις θεωρίες δεν επιβεβαιώθηκε επιστημονικά. Οι βαρυτικές δυνάμεις της Σελήνης είναι πολύ ασθενείς για να επηρεάσουν τη φυσιολογία μας, και οι μελέτες σε μαγνητικά ή καιρικά φαινόμενα έδωσαν ασήμαντα ή αντιφατικά αποτελέσματα.
Αν τα επιστημονικά στοιχεία είναι τόσο αδύναμα, γιατί τόσοι άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η πανσέληνος μάς επηρεάζει; Οι ψυχολόγοι μιλούν για το φαινόμενο της «ψευδαίσθησης συσχέτισης»: θυμόμαστε τις περίεργες ή ανήσυχες νύχτες που συνέπεσαν με πανσέληνο, αλλά ξεχνάμε όλες τις άλλες που ήταν απολύτως φυσιολογικές.
Ακόμα κι αν η πανσέληνος δεν μάς «τρελαίνει», η επίδρασή της στον ύπνο μάς θυμίζει κάτι σημαντικό: το φως τη νύχτα έχει σημασία. Ο οργανισμός μας είναι φτιαγμένος να ακολουθεί τον φυσικό κύκλο φωτός και σκότους. Το τεχνητό φως, είτε προέρχεται από φώτα δρόμου είτε από την οθόνη του κινητού μας, μπορεί να καθυστερήσει τον ύπνο, να μειώσει τη μελατονίνη και να κάνει τον ύπνο πιο ρηχό.
Διαβάστε επίσης
Η ίδια βιολογία εξηγεί και γιατί η θερινή ώρα δημιουργεί προβλήματα. Όταν οι δείκτες του ρολογιού «πηδούν» μία ώρα μπροστά, οι βραδιές γίνονται πιο φωτεινές, ο ύπνος καθυστερεί και αυξάνονται τα ατυχήματα, τα καρδιακά επεισόδια και η κόπωση στη δουλειά.
[source]
