Καθώς ο Ευρωπαϊκός Διαστημικός Οργανισμός (ESA) συνεχίζει να εξερευνά τα μυστήρια του Ήλιου, η αποστολή Solar Orbiter πέτυχε ένα εντυπωσιακό και πρωτοφανές επίτευγμα: την πρώτη στην ιστορία απεικόνιση των ηλιακών πόλων. Πρόκειται για ένα σημείο καμπής στην ηλιακή επιστήμη, καθώς η νέα αυτή γωνία παρατήρησης υπόσχεται να φέρει επανάσταση στην κατανόηση μας για το μαγνητικό πεδίο του Ήλιου, τον ηλιακό κύκλο και τα φαινόμενα διαστημικού καιρού που επηρεάζουν την τεχνολογία στη Γη.
Η Γη, οι πλανήτες και σχεδόν όλοι οι δορυφόροι που παρατηρούν τον Ήλιο κινούνται σε τροχιές εντός ενός επίπεδου δίσκου γύρω του, γνωστού ως εκλειπτική. Κατά συνέπεια, μέχρι σήμερα, όλες οι εικόνες του Ήλιου που είχαμε στη διάθεσή μας προέρχονταν από μια περιορισμένη προοπτική κοντά στον ηλιακό ισημερινό. Η αποστολή Solar Orbiter κατάφερε να ξεφύγει από αυτή τη μονοδιάστατη θέα, στρέφοντας την τροχιά της προς μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη και προσφέροντάς μας μια μοναδική οπτική προς τους ηλιακούς πόλους.
Στις 23 Μαρτίου 2025, το σκάφος βρισκόταν 17 μοίρες κάτω από τον ηλιακό ισημερινό, επιτρέποντας για πρώτη φορά στην ανθρωπότητα να αντικρίσει άμεσα τον νότιο πόλο του Ήλιου. Μάλιστα, σύμφωνα με την Carole Mundell, διευθύντρια Επιστήμης του ESA, αυτό αποτελεί ένα σημείο εκκίνησης μιας νέας εποχής στην ηλιακή επιστήμη, καθώς η βαθύτερη κατανόηση της λειτουργίας του Ήλιου είναι κρίσιμη για την πρόβλεψη και αντιμετώπιση των διαταραχών που προκαλεί τόσο στο διάστημα όσο και στην τεχνολογική μας υποδομή στη Γη.
Οι πρώτες εικόνες που έφτασαν στη Γη, καταγράφηκαν μεταξύ 16 και 17 Μαρτίου από τρία προηγμένα όργανα του Solar Orbiter: το Polarimetric and Helioseismic Imager (PHI), το Extreme Ultraviolet Imager (EUI) και το Spectral Imaging of the Coronal Environment (SPICE). Το PHI αποτυπώνει το ορατό φως και χαρτογραφεί το επιφανειακό μαγνητικό πεδίο του Ήλιου, το EUI καταγράφει την υπεριώδη ακτινοβολία της στέμματος – της εξωτερικής του ατμόσφαιρας – ενώ το SPICE μελετά το φως που εκπέμπουν διαφορετικά ιονισμένα στοιχεία σε ποικίλες θερμοκρασίες, επιτρέποντας έτσι τη χαρτογράφηση διαφορετικών στρωμάτων της ηλιακής ατμόσφαιρας.
Ο επικεφαλής της ομάδας του PHI, Sami Solanki από το Max Planck Institute for Solar System Research στη Γερμανία, τόνισε ότι οι πόλοι του Ήλιου παραμένουν κυριολεκτικά «terra incognita». Οι νέες παρατηρήσεις δίνουν τη δυνατότητα στους επιστήμονες να μελετήσουν φαινόμενα όπως στροβιλισμούς αερίων που θυμίζουν όσα έχουν παρατηρηθεί στους πόλους της Αφροδίτης και του Κρόνου. Παράλληλα, συνεισφέρουν καθοριστικά στην κατανόηση του μαγνητικού πεδίου του Ήλιου και του λόγου που αυτό αναστρέφεται κάθε έντεκα χρόνια – φαινόμενο που σχετίζεται άμεσα με την κορύφωση της ηλιακής δραστηριότητας.
Ένα από τα πρώτα επιστημονικά συμπεράσματα από τις πολικές παρατηρήσεις του Solar Orbiter είναι πως το μαγνητικό πεδίο στον νότιο πόλο παρουσιάζει μεγάλη αναταραχή. Αντί να παρατηρείται ένα σαφές μαγνητικό πρόσημο – όπως σε έναν τυπικό μαγνήτη με καθορισμένο βορρά και νότο – το PHI εντόπισε μαγνητικά πεδία τόσο με βόρεια όσο και με νότια πολικότητα στον ίδιο πόλο. Το φαινόμενο αυτό είναι χαρακτηριστικό του «ηλιακού μέγιστου», της φάσης όπου η μαγνητική πολικότητα αντιστρέφεται και η δραστηριότητα του Ήλιου φτάνει στο αποκορύφωμά της. Οι επιστήμονες ευελπιστούν ότι με τις μετρήσεις που θα ακολουθήσουν, θα κατανοήσουν καλύτερα το πώς συγκροτείται ξανά μια κυρίαρχη μαγνητική πολικότητα στους πόλους όσο πλησιάζουμε στο επόμενο «ηλιακό ελάχιστο» σε περίπου έξι χρόνια.
Ταυτόχρονα, το όργανο SPICE προσφέρει μια ακόμα καινοτομία. Μέσα από ακριβείς μετρήσεις φασματικών γραμμών, οι επιστήμονες κατάφεραν να υπολογίσουν για πρώτη φορά την ταχύτητα με την οποία κινούνται μάζες ηλιακού υλικού σε συγκεκριμένα στρώματα της ατμόσφαιρας του Ήλιου. Αυτού του είδους οι μετρήσεις – γνωστές ως Doppler – είναι θεμελιώδεις για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο εκτοξεύεται το ηλιακό πλάσμα στο Διάστημα με τη μορφή του ηλιακού ανέμου, ενός από τους βασικούς στόχους της αποστολής. Ο Frédéric Auchère, επικεφαλής της ομάδας του SPICE από το Πανεπιστήμιο Paris-Saclay, επισήμανε ότι τέτοιου είδους μετρήσεις από μεγάλα γεωγραφικά πλάτη θα φέρουν επανάσταση στην ηλιακή φυσική.
Η αποστολή Solar Orbiter βρίσκεται ακόμη στην αρχή της φάσης των πολικών παρατηρήσεων. Τα δεδομένα από την πρώτη πλήρη «πτήση από πόλο σε πόλο» του Ήλιου αναμένεται να φτάσουν στη Γη μέχρι τον Οκτώβριο του 2025. Με τα δέκα επιστημονικά όργανα του να καταγράφουν δεδομένα άνευ προηγουμένου, οι επιστήμονες προσβλέπουν σε ακόμα πιο εντυπωσιακές ανακαλύψεις στα επόμενα χρόνια.
Όπως δήλωσε ο Daniel Müller, επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος, το Solar Orbiter βρίσκεται ουσιαστικά στα πρώτα σκαλιά της «σκάλας προς τον ουρανό». Η τροχιά του θα συνεχίσει να αυξάνει την κλίση της, φτάνοντας τις 24 μοίρες έως το 2026 και τις 33 μοίρες το 2029. Οι προοπτικές για τη μελέτη των ηλιακών πόλων – περιοχών που μέχρι σήμερα μας παρέμεναν σχεδόν αόρατες – είναι εξαιρετικά ενθαρρυντικές.
Το Solar Orbiter αποτελεί καρπό διεθνούς συνεργασίας μεταξύ ESA και NASA και είναι το πιο πολύπλοκο εργαστήριο που έχει ποτέ σταλεί να μελετήσει τον Ήλιο. Ανάμεσα στα βασικά του πλεονεκτήματα συγκαταλέγεται όχι μόνο η εγγύτητα στην οποία πλησιάζει τον Ήλιο, αλλά και η δυνατότητά του να απεικονίζει για πρώτη φορά τα ηλιακά άκρα, μια επιστημονική περιοχή γεμάτη υποσχέσεις και αναπάντητα ερωτήματα.
[via]
