Δόθηκε η άδεια για δημιουργία ανθρώπινων εμβρύων από δερματικά κύτταρα

Μια απόφαση-σταθμός από την Ιαπωνία φέρνει την επιστήμη ένα βήμα πιο κοντά σε δυνατότητες που μέχρι πρόσφατα ανήκαν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Κυβερνητική επιτροπή βιοηθικής ενέκρινε επίσημα την καλλιέργεια ανθρώπινων εμβρύων που δημιουργούνται αποκλειστικά στο εργαστήριο από ενήλικα σωματικά κύτταρα, όπως αυτά του δέρματος. Η απόφαση αυτή μπορεί να προσφέρει νέες λύσεις στην καταπολέμηση της υπογονιμότητας και των κληρονομικών ασθενειών, ταυτόχρονα όμως αναζωπυρώνει διεθνώς τις ηθικές και φιλοσοφικές συζητήσεις γύρω από την αρχή της ανθρώπινης ζωής.

Στο επίκεντρο αυτής της επιστημονικής εξέλιξης βρίσκονται τα αποκαλούμενα iPS κύτταρα (induced pluripotent stem cells), δηλαδή επαγεπαγόμενα πολυδύναμα βλαστοκύτταρα. Σε αντίθεση με τα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα, τα iPS δεν προέρχονται από ανθρώπινα έμβρυα, άρα αποφεύγουν πολλές από τις δεοντολογικές αντιρρήσεις που κατά καιρούς εκφράζονται, αλλά δημιουργούνται μέσω γενετικού «επαναπρογραμματισμού» κοινών κυττάρων του σώματος, όπως των δερματικών. Η επεξεργασία τους σε εργαστηριακό περιβάλλον επιτρέπει την εξειδίκευσή τους σε οποιοδήποτε τύπο κυττάρου, ακόμα και σε ωάρια ή σπερματοζωάρια.

Η απόφαση της ιαπωνικής επιτροπής επιτρέπει στους ερευνητές να προχωρήσουν για πρώτη φορά στη δημιουργία πλήρως τεχνητών ανθρώπινων γαμετών (ωάρια και σπερματοζωάρια) και στη συνέχεια στη συνένωσή τους ώστε να προκύψει ένα λειτουργικό ανθρώπινο έμβρυο – εξ ολοκλήρου κατασκευασμένο στο εργαστήριο. Πρόκειται για ένα φιλόδοξο σχέδιο, που υπόσχεται να διευρύνει τις γνώσεις της επιστήμης γύρω από τα πρώτα στάδια της ζωής και τις γενετικές παθήσεις.

Ωστόσο, η έγκριση συνοδεύεται από αυστηρό πλαίσιο περιορισμών. Πιο συγκεκριμένα, τα εργαστηριακά έμβρυα δεν επιτρέπεται να αναπτύσσονται πέραν των 14 ημερών – χρονικό όριο που έχει καθιερωθεί διεθνώς ως το ανώτατο επιτρεπτό όριο για πειράματα σε ανθρώπινα έμβρυα. Μετά το πέρας αυτών των δύο εβδομάδων, τα έμβρυα θα πρέπει υποχρεωτικά να καταστρέφονται. Επιπλέον, απαγορεύεται ρητά η εμφύτευσή τους σε μήτρα – είτε ανθρώπινη είτε ζωική. Οι περιορισμοί αυτοί έχουν στόχο να διασφαλίσουν ότι η χρήση της τεχνολογίας θα παραμείνει εντός των ορίων της επιστημονικής έρευνας, αποκλείοντας οποιαδήποτε αναπαραγωγική εφαρμογή για την ώρα.

Μέχρι σήμερα, οι επιστήμονες είχαν φτάσει μόνο μέχρι τη δημιουργία πρόδρομων κυττάρων για ωάρια και σπερματοζωάρια, αποφεύγοντας την παραγωγή πλήρων εμβρύων λόγω έλλειψης σαφούς νομικού πλαισίου και φόβου για κοινωνικές αντιδράσεις. Η νέα έγκριση σηματοδοτεί μια θεμελιώδη αλλαγή, ανοίγοντας τον δρόμο για επιτάχυνση της έρευνας στους τομείς της γονιμότητας και των γενετικών παθήσεων.

Παρόμοια πειράματα έχουν ήδη πραγματοποιηθεί με επιτυχία σε ποντίκια: οι επιστήμονες κατάφεραν να παράγουν γαμέτες από βλαστοκύτταρα και να δημιουργήσουν υγιή και γόνιμα ποντίκια. Αυτή η εμπειρία δίνει βάσιμες ελπίδες ότι παρόμοιες προσεγγίσεις θα μπορούσαν να αποδώσουν και στον άνθρωπο, υπό αυστηρές προϋποθέσεις.

Η Ιαπωνία δείχνει έτσι να ηγείται μιας νέας φάσης στην αναπαραγωγική και γενετική έρευνα. Η έμφαση, τουλάχιστον για την ώρα, δίνεται όχι στη δημιουργία ανθρώπων, αλλά στην αξιοποίηση των τεχνητών εμβρύων ως πολύτιμων «μοντέλων» για τη μελέτη των πρώτων ημερών της ζωής. Τα έμβρυα αυτά θα μπορούσαν να συμβάλουν στην κατανόηση σπάνιων ασθενειών, στη δοκιμή φαρμάκων και στην ανάπτυξη νέων θεραπευτικών προσεγγίσεων.

Πίσω όμως από τις επιστημονικές ελπίδες, δεν λείπουν οι ανησυχίες. Η δυνατότητα δημιουργίας ανθρώπινου εμβρύου χωρίς φυσική σύλληψη εγείρει ερωτήματα για τη μελλοντική χρήση της τεχνολογίας, για τις ηθικές και νομικές της προεκτάσεις, και για το κατά πόσο η ανθρωπότητα είναι έτοιμη να διαχειριστεί τέτοιες δυνατότητες. Προς το παρόν, η Ιαπωνία έχει επιλέξει έναν προσεκτικό δρόμο, θέτοντας αυστηρά όρια και επιμένοντας στον ερευνητικό χαρακτήρα του εγχειρήματος.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι η απόφαση αυτή δεν αφορά μόνο την Ιαπωνία. Σε μια παγκοσμιοποιημένη επιστημονική κοινότητα, οι εξελίξεις αυτές θα λειτουργήσουν ως καταλύτης για παρόμοιες συζητήσεις και αποφάσεις και σε άλλες χώρες.

[via]